“Chạy quốc tịch”: ai, từ đâu và tại sao?

Manh Kim|

Tháng 11-2019, một hội thảo rình rang được tổ chức ba ngày tại khách sạn năm sao Rosewood ở London (Anh) với vé tham dự đắt đỏ 1.500 euro. Thực chất đây là chiến dịch tiếp thị quảng bá một sản phẩm đặc biệt: quốc tịch; được đích thân nguyên thủ và giới chức cấp cao đứng ra “chào bán”. Thủ tướng Allen Chastanet (đảo quốc St Lucia) nói rằng “passport vàng” nước mình có thể đến 145 quốc gia không cần visa trong đó có Anh, khu vực Schengen thuộc Liên minh châu Âu (EU), Hong Kong và Singapore.

Thị trường quốc tịch, thông qua chương trình “visa vàng” và “passport vàng”, đang bùng nổ, trị giá trung bình 25 tỷ USD/năm. Được đảo quốc St Kitts and Nevis tung ra đầu tiên năm 1984 nhưng dịch vụ này chỉ nhộn nhịp trên dưới 10 năm trở lại, đặc biệt từ sau năm 2009, khi người sở hữu passport St Kitts and Nevis được miễn thị thực nếu đến 26 quốc gia khu vực Schengen. Các nước giàu như Mỹ, Anh, New Zealand, Canada… đều có chương trình nhập tịch thông qua đầu tư (Citizenship by investment programs-CIP) nhưng hồ sơ được xét luôn gay gắt nhằm tránh rửa tiền cũng như tham nhũng. Đáng chú ý hơn vẫn là hồ sơ CIP từ những đảo quốc nhỏ, dù giá mua quốc tịch không hề rẻ: khoảng 1,1 triệu euro đối với Malta hoặc 2 triệu euro với Cyprus.

EU liên tục lên tiếng về sự lỏng lẻo trong duyệt hồ sơ CIP tại các đảo quốc. Năm 2014, khoảng 89% thành viên Quốc hội EU đã bỏ phiếu chống CIP của Malta (thành viên EU) vì sự thiếu minh bạch. Tuy nhiên, EU lại không có quyền cấm cản Malta. Một trong những điều khoản trong quy định CIP gây chỉ trích nhiều nhất của Malta là việc cho phép người có tiền án hình sự hoặc dính dáng tham nhũng vẫn được mua passport với (cái gọi là) “điều kiện”: “Người đứng đơn có thể được duyệt cấp trong những trường hợp đặc biệt”! Hẳn việc Cyprus bán passport cho người anh em họ của Tổng thống Syria Bashar al-Assad là “trường hợp đặc biệt” tương tự.

Sự mờ ám ít nhiều dính dáng mafia trong đường dây mua bán quốc tịch Malta từng khiến chú ý, với vụ ám sát nhà báo Daphne Caruana Galizia bằng quả bom cài trong xe vào năm 2017, khi Galizia đang thực hiện phóng sự điều tra liên quan. Trước khi bị giết, Galizia viết trên blog: “Tổn thất gây ra cho Malta bởi việc bán quốc tịch là không thể tin được…”. Malta từng bị tai tiếng khi bán quốc tịch cho năm người dính dáng tội phạm hình sự, trong đó có Anatoly Hurgin, công dân Israel, kẻ bị Mỹ và Israel cáo buộc tội gian lận, buôn lậu và rửa tiền.

Ngày 23-8-2020, Chính phủ Cyprus phủ nhận các qui kết mờ ám và lỏng lẻo trong CIP của họ. Tuy nhiên, một khi CIP được thực hiện trực tiếp từ một công ty tư nhân (trong trường hợp này là Henley & Partners – hiện là tập đoàn lớn nhất thế giới về mua bán quốc tịch) thì khả năng hồ sơ được “tư vấn” giúp “làm sạch” nhằm lọt cửa thẩm định là điều hoàn toàn có khả năng xảy ra và không quá khó, đặc biệt với giới có tiền và với những kẻ bằng mọi giá phải “chạy” quốc tịch nước ngoài.

Điều tra mới nhất cho thấy, trong số viên chức và giới thượng lưu Trung Quốc mua quốc tịch Cyprus, có Dương Huệ Nghiên (Yang Huiyan), người phụ nữ giàu nhất Trung Quốc, với tài sản 28,5 tỷ USD. Dương Huệ Nghiên là ái nữ của Dương Quốc Cường (Yang Guoqiang), thành viên Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc…

Câu chuyện “chạy” quốc tịch cho thấy việc bằng mọi giá phải có quốc tịch nước ngoài, trong vài trường hợp, là “giải pháp vàng” đối với đám tham nhũng và tội phạm, được ít nhiều trợ giúp bởi những tập đoàn tư nhân khổng lồ như Henley & Partners hoặc Knightsbridge Capital Partners mà cho đến thời điểm này hoạt động của họ ngày càng tai tiếng và không thể kiểm soát (Henley & Partners thậm chí thiết kế luôn cả passport!). Tình trạng này còn thêm hỗn loạn, phần nào bởi cơ chế của hệ thống EU mỗi lúc mỗi lộ ra hết khiếm khuyết này đến lỗ hổng khác.

Tuy nhiên, hơn hết, nó là câu chuyện của niềm tin vào thể chế, vào năng lực điều hành kinh tế lẫn mức độ an toàn xã hội. Danh sách “khách hàng” từ Nga, Trung Quốc, Việt Nam, Ukraine… cho thấy một điểm chung: đó là những quốc gia bị nạn tham nhũng trầm trọng và thiếu minh bạch, nơi mà những mỹ từ như “yêu nước” và “đóng góp quốc gia” luôn được lạm dụng nhưng ngày càng trở nên không đủ “nặng” để có thể giữ chân những kẻ vốn có thể thấy rõ những khiếm khuyết hệ thống mà chính họ góp phần tạo ra./.

#muaquoctich #Cyprus