Hai hiện tượng ‘chuyển hóa tư tưởng’ bên lề đại hội 12

Kịch tính Ðại Hội 12 của đảng cầm quyền tại Việt Nam đã tạm lắng. Trái ngược với tinh thần “còn nước còn tát” của một số trí thức, cán bộ về hưu còn giữ chút trung trinh với đảng, thực chất của cuộc họp lớn này chỉ là một đại hội thuần túy về thay áo nhân sự chứ không hề “đổi mới lần hai.”

Tuy nhiên bên lề Ðại Hội 12, vẫn có hai hiện tượng phản ánh tính tư tưởng mà có thể hiểu như một tín hiệu về một xu thế thay đổi không thể cưỡng lại.

Thêm luật cho đảng Cộng Sản?

Ông Nhị Lê hiện là phó tổng biên tập của tạp chí Cộng Sản – một kênh phát ngôn đặc biệt quan trọng của đảng Cộng Sản Việt Nam và cũng là một trong những địa chỉ thủ cựu nhất. Trước khi trở thành tổng bí thư đảng, ông Nguyễn Phú Trọng đã từng có thời làm việc tại tạp chí này.

Chỉ vài ngày trước khi đại hội 12 khai mạc, trang Viettimes đã có một bài phỏng vấn ông Nhị Lê. Gần như là lần đầu tiên, một trang báo nhà nước dám nêu ra câu hỏi, “Từ khi ra đời đến nay đảng hoạt động chủ yếu dựa trên điều lệ đảng. Theo ông thì điều lệ đảng đã đủ chưa? Ðảng có cần một bộ luật về đảng không?”

Ông Nhị Lê trả lời ra sao về câu hỏi chưa từng có này?

“Ðây là vấn đề không phải bây giờ mới đặt ra. Chúng ta đã đặt ra rồi, và không phải chỉ một lần. Tôi còn nhớ cách đây chừng 7-8 năm, khi đi học tập ở Trung Quốc tôi cũng đã đặt vấn đề này ra với phía Trung Quốc. Nếu pháp luật được coi là thượng tôn thì mọi tổ chức đều phải có luật để ràng buộc.

Không phải “chỉ được làm theo pháp luật” mà “phải làm theo pháp luật.” Không ai được đứng trên và ngoài pháp luật. Ðấy chính là cơ sở để đảm bảo dân chủ. Ðấy là cả một quá trình tìm tòi. Chân lý không gắn với vận mệnh thì là chân lý suông. Mà vận mệnh không đạt đến mức độ chân lý thì không ai dám chắc vận mệnh sẽ tồn tại được bao lâu.

Ðáng chú ý, tuy không trực tiếp trả lời vào câu hỏi, nhưng ông Nhị Lê đã không né tránh câu hỏi này.

Chủ đề “luật về đảng” bị coi là đặc biệt nhạy cảm ở Việt Nam, báo chí hầu như né tránh và nội bộ không dám hé môi. Chủ đề này chỉ được giới trí thức phản biện độc lập và giới hoạt động dân chủ nhân quyền trong nước và hải ngoại đề cập. Rất nhiều ý kiến độc lập cho rằng đảng Cộng Sản Việt Nam đã có đến hơn bảy chục năm hoạt động “ngoài vòng pháp luật,” không bị điều chỉnh bởi bất cứ luật nào, trong khi chính tổng bí thư đảng này là Nguyễn Phú Trọng lại từng tuyên bố “Cương lĩnh đảng quan trọng hơn Hiến Pháp.”

Dường như đang diễn ra một sự thay đổi ngấm ngầm trong những quan điểm chủ chốt của giới lãnh đạo đảng trong đại hội 12 – một đại hội xung đột quyền lực lẫn thủ đoạn triệt hạ lẫn nhau chưa từng có trên mạng xã hội, một đại hội mà ngày càng nhiều người tin đó là “cuối cùng.”

Tranh cử trong đảng?

Một trong những kịch tính tại Ðại Hội 12 không lộ diện như cuộc chiến đấu đơn thư tố cáo lẫn nhau được tung lên mạng xã hội là “tranh cử trong đảng.”

Ngay trong thời gian diễn ra đại hội 12, một quan chức là Vũ Ngọc Hoàng – Phó trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên Giáo Trung Ương – đã trả lời phỏng vấn báo Người Lao Ðộng, mà theo báo này tường thuật thì ông Hoàng “tỏ ý tin tưởng nếu quyết tâm, tích cực, chủ động thì có thể tiến tới bầu trực tiếp tổng bí thư tại đại hội đảng.”

Khi được hỏi, “Ông có cho rằng thực hiện tranh cử trong Ðảng sẽ giúp đánh giá, lựa chọn chính xác hơn những người giữ trọng trách?,” ông Vũ Ngọc Hoàng đã bộc lộ: “Tôi nghĩ về lâu dài, công tác bầu cử trong đảng nên có tranh cử để nhiều người lên trình bày phương án của mình trước đông người, nói rõ dự định nếu trúng cử vào vị trí đó sẽ làm gì… Sau đó, các ứng cử viên tranh luận với nhau một cách công khai. Ðó là một cơ chế tốt, tiến bộ, cần tích cực chuẩn bị nhằm sớm triển khai.”

Có thể cho rằng, đây là lần rất hiếm hoi một tờ báo nhà nước dám vượt qua rào cản tuyên giáo để đặt câu hỏi về vấn đề tranh cử trong đảng mà thực chất là “tranh cử kiểu phương Tây.” Nhưng là lần đầu tiên, một quan chức có trách nhiệm và lại là lãnh đạo Ban Tuyên Giáo Trung Ương – cơ quan nổi tiếng là xơ cứng và giáo điều – không phủ nhận tính cần thiết của cơ chế tranh cử trong đảng, cho dù vẫn chưa hứa hẹn khi nào đảng Cộng Sản sẽ thực thi cơ chế này.

Ðược xem là cánh tay mặt của tổng bí thư, phát ngôn của Ban Tuyên Giáo Trung Ương có thể mang tính “định hướng” về những việc mà đảng Cộng Sản có thể thực hiện trong tương lai. Logic có thể hình dung là nếu não trạng của ông Vũ Ngọc Hoàng có thể “chuyển” thì điều đó có nghĩa là tư duy của ông Nguyễn Phú Trọng đã có hơi hướng thay đổi.

Nhưng vì sao lại thay đổi?

Có ít nhất một lý do rõ rệt để ông Vũ Ngọc Hoàng bắt đầu khơi mào về chuyện tranh cử trong đảng.

Ðại Hội 12 không chỉ là đại hội về đấu đá nhân sự mà còn là đại hội của thông tin không chính thống. Từ sau hội nghị trung ương 13 vào Tháng Mười, 2015, hàng loạt đơn thư tố cáo lẫn nhau được cho là của hai phe đảng và chính phủ đã được dồn dập tung lên mạng xã hội, cậy nhờ một số trang mạng xã hội có lượng truy cập khá như Ba Sàm, Dân Luận, Tin Tức Hàng Ngày… đăng tải, chứ tuyệt nhiên không có lấy một dòng đơn thư này trên báo chí nhà nước.

Trong thời gian diễn ra hội nghị trung ương 14 vào Tháng Mười Hai, 2015, cũng như thời gian diễn ra Ðại Hội 12 vào Tháng Giêng năm 2016, nhiều bài viết chứa đựng tin tức cập nhật và bình luận được cho là của hai phe đảng và chính phủ cũng liên tiếp được tung lên mạng. Nhờ đó, lần đầu tiên dư luận trong nước và hải ngoại cùng giới quan sát quốc tế được chứng kiến một đại hội “dân chủ” theo cách tung tóe đến như thế.

Cũng là lần đầu tiên một đại hội không thể bưng bít các nội dung về nhân sự, cho dù rốt cuộc “số dư” cho ứng cử viên tổng bí thư vẫn chỉ là một người.

Tiền lệ về “thông tin nội bộ” đã có từ đại hội 12. Gần giống như các chiến dịch vận động tranh cử và thực hiện bầu cử ở phương Tây, đảng Cộng Sản Việt Nam bắt đầu “bạch hóa” một cách chẳng đặng đừng công tác tổ chức nhân sự của họ. Ðây chính là một tiền đề không thể thiếu và rất quan trọng để tiến tới mô hình đa nguyên, ít nhất về thông tin, trong xu thế đảng Cộng Sản Việt Nam không thể cưỡng lại xu thế đa đảng trong vài năm tới.

Dấu hiệu tách đảng

Trong “đặc thù” của chính trị đương thời Việt Nam, triển vọng điều chỉnh hoặc “cải cách thể chế” rất thường phải xuất phát từ những thay đổi tư tưởng.

Có một khả năng sau đại hội 12 và trong năm 2016, nội bộ đảng cầm quyền sẽ diễn ra một sự thay đổi kín đáo nào đó về tư tưởng. Tuy nhiên, làm thế nào để “đưa tư tưởng vào thực tiễn” thì lại là một vấn đề hoàn toàn khác.”

Ðược biết trước và trong thời gian diễn ra đại hội 12, ở Hà Nội đã xuất hiện một phong trào đòi hỏi “đổi mới lần 2”. “Cải cách thể chế” là đòi hỏi của nhiều trí thức, trong đó có cả những cán bộ cao cấp về hưu. Trong khi đó, một số đảng viên cộng sản và trí thức đang dần dấy lên phong trào đòi đảng Cộng sản quay trở về tên cũ là đảng Lao động.

Ẩn số “tách đảng” – đã manh nha từ nửa cuối năm 2015 – cũng bởi thế sẽ hé lộ rõ hơn sau Ðại Hội 12 và sau Tết Nguyên Ðán 2016.