Tập Cận Bình không đạt mục tiêu trong chuyến viếng thăm Việt Nam

06/11/2015

Khi Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu trước Quốc Hội Việt Nam hôm thứ Sáu vừa rồi, ông ta nhấn mạnh mối quan hệ về kinh tế và ý thức hệ lâu dài của đôi bên. Bỏ qua những lời lẽ ngoại giao, chuyến viếng thăm và phát biểu của họ Tập – chuyến đầu tiên của chủ tịch nước Trung Quốc trong cả thập niên – được sắp đặt một cách chiến lược nhằm tạo ảnh hưởng lên tiến trình chính trị của Việt Nam, kể cả kết quả của đại hội đảng CSVN vào đầu năm 2016 khi chọn thượng tầng lãnh đạo và chính sách 5 năm tới.

Chuyến viếng thăm của họ Tập được chào đón bằng những cuộc biểu tình chống Trung Quốc ở Hà Nội và Tp.HCM, lúc đầu bị lờ đi nhưng rồi sau đó bị đàn áp dã man. Các biểu ngữ yêu nước đòi Trung Quốc phải rời khỏi Biển Đông, nơi tranh chấp lãnh thổ giữa hai quốc gia. Người biểu tình mặc áo thun có hình chữ X gạch chéo lên trên trán của họ Tập, trong khi đó giới hoạt động trên mạng lập kiến nghị trên Facebook kêu gọi nhà nước rút lời mời họ Tập. Những sinh hoạt “No Xi” khác, kể cả cuộc tụ họp của đội banh chống Trung Quốc, ít bị dập hơn.

Phản ứng không đều tay nhấn mạnh sự cách biệt giữa phe thân Tàu và thân Mỹ trong nền chính trị mờ đục của độc đảng. Phe cải tổ và ngày càng thân Mỹ của Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng đang thắng thế trước thềm đại hội đảng, nhờ vào thái độ cứng rắn với Trung Quốc khi các tranh chấp leo thang. Phe thân Tàu của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Bộ trưởng Quốc phòng Phùng Quang thanh, bị thất thế vì bị xem là nhu nhược, lấy lòng Trung Quốc khi giải quyết vụ Trung Quốc đưa giàn khoan dầu vào lãnh hải Việt Nam vào giữa năm 2014.

Sự kiện đó dấy lên những cuộc bạo động chống Trung Quốc, đập phá các công ty có đầu tư nước ngoại, gây thiệt mạng cho ít nhất là ba công dân Trung Quốc, và buộc Bắc Kinh di tản hàng ngàn người Trung Quốc hoảng sợ. Lúc đó, ông Dũng lấy thái độ cứng, kêu gọi Bắc Kinh lấy giàn khoan ra và tôn trọng chủ quyền của Việt Nam. Trong khi đó Tướng Thanh giữ thái độ ngoại giao thận trọng để tránh xung đột bùng nổ, tuy nhiên cuộc bạo động đưa quan hệ song phương xuống điểm thấp nhất kể từ cuộc chiến biên giới đẫm máu năm 1979.

Chuyến thăm viếng của họ Tập, được xem là để hàn gắn mối quan hệ bị sứt mẻ, xảy ra vào thời điểm ngoại giao tế nhị. Việt Nam là quốc gia cảm nhận nhiều nhất sự lấn áp của Trung Quốc tại Biển Đông. Các hòn đảo nhân tạo mà Trung Quốc bồi đắp và xây đường phi đạo làm người ta lo là Bắc Kinh nhắm quân sự hóa để kiểm soát các tuyến đường hàng hải. Một số phân tích gia tin là Trung Quốc có thể sử dụng các đảo này để máy bay thả bom oanh tạc Việt Nam nếu chiến tranh xảy ra. Các blogger Việt Nam yêu nước tố cáo sự bành trướng của Trung Quốc không khác gì với việc sát nhập Tây Tạng và Tân Cương.

Các động thái trên đã kéo Hoa Kỳ về phe Việt Nam trong cuộc tranh chấp này, tuy rằng trên danh nghĩa là để bảo đảm quyền tự do hải hành. Tổng thống Obama phản đối bất cứ sự quân sự hóa nào tại Biển Đông với Tập Cận Bình trong chuyến viếng thăm Washington hồi tháng Chín. Trước khi họ Tập đi Hà Nội, Washington gửi tàu chiến đi vào phạm vi 12 hải lý của các đảo nhân tạo của Trung Quốc. Trung Quốc trả đũa bằng cách cho chiến đấu cơ có trang bị hỏa tiễn thao dượt quân sự gần bờ biển Việt Nam.

Sự can thiệp của hải quân Hoa Kỳ giúp tăng tư thế cho phe ông Dũng trước khi đại hội đảng bắt đầu. Đồng minh của ông Dũng đã có điều kiện thuận lợi để chiếm lấy bốn vị trí lớn nhất của đảng, là thủ tướng, chủ tịch nước, chủ tịch Quốc Hội và tổng bí thư. Ông Dũng, thủ tướng hai nhiệm kỳ đã sống còn sau một lô đấu đá nội bộ, có xác suất chiếm ghế tổng bí thư quyền lực, mà hiện thời là do phe thân Tàu nắm. Nếu thế, phe thân Mỹ của ông Dũng sẽ nắm hết bộ tứ và ông Dũng sẽ trở thành lãnh tủ đảng uy quyền nhất kể từ thập niên 90.

Ông Dũng, người chưa bao giờ thăm viếng Bắc Kinh trong 9 năm làm thủ tướng, đã mạnh mẽ ra tay để triệt hạ tầm ảnh hưởng của phe thân Tàu, nhất là trong quân đội. Vào tháng Bảy, ông Dũng dàn xếp để thuyên chuyển hai vị tư lệnh quân đội phụ trách an ninh thủ đô sau khi Bộ trưởng Phùng Quang Thanh đi Pháp chữa bệnh phổi. Những người thế chỗ vào đó là các tướng lãnh cùng phe ông Dũng. Trong một trận tranh chấp quyền lực khác, ông Dũng dàn xếp để kiểm tra các kinh doanh của Bộ Quốc Phòng, luôn cả một xí nghiệp của quân đội do người con trai của tướng Thanh điều hành.

Các phân tích gia tin là chuyến viếng thăm giữa hai đảng của họ Tập là để hậu thuẫn phe thân Tàu qua các đề nghị hỗ trợ kinh tế. Trước chuyến đi, Trung Quốc khoe có sự hợp tác song phương để kết nối kế hoạch mạng lưới giao dịch “một thắt lưng, một con đường” với kế hoạch chung của hai bên “Hai Hành Lang, Một Chu Kỳ Kinh Tế” khởi xướng từ 2008. Trong buổi tiếp xúc riêng với ông Trọng, họ Tập hứa cho vay 158 triệu đô la trong vòng 5 năm để hoàn tất dự án đường xe lửa cao tốc. Trung Quốc còn hứa hẹn giúp Việt Nam giảm mức nhập siêu, đã tăng lên 25 tỉ năm 2014.

Các món quà của họ Tập trùng hợp với thời điểm phổ biến toàn văn bản hiệp ước TPP. Trong hiệp ước không có mặt Trung Quốc. Lượng giá tiên khởi ước đoán Việt Nam sẽ hưởng lợi từ TPP, với xuất khẩu tăng 28 phần trăm trong thập niên đầu tiên. Nó còn giúp giảm sự lệ thuộc của Việt Nam vào Trung Quốc khi tăng giao dịch với Hoa Kỳ, Nhật, Úc và các thành viên khác. Sự lệ thuộc của Việt Nam vào Trung Quốc cũng là một vấn đề chính trị nhạy cảm.

Tiền vay cho hạ tầng cơ sở có tác dụng quyền lực mềm cao hơn ở vào giai đoạn đầu của phát triển kinh tế và trước khi Bắc Kinh giành lấy 80 phần trăm biển Đông. Họ Tập không đá động gì đến việc tranh chấp lãnh hải của hai bên trong bài diễn văn trước quốc hội, chỉ đưa ra những sáo ngữ về “thử thách” song phương nên được kiểm soát và quản trị một cách “thích hợp”. Sự hiện diện của chiến hạm Mỹ ở gần đó sẽ ngăn ngừa Bắc Kinh toan tính dùng vũ lực hăm dọa để ảnh hưởng đến kết quả đại hội đảng sắp tới. Tuy chuyến viếng thăm của họ Tập đúng lúc để phục hồi lại vị trí sút kém của Trung Quốc tại Việt Nam, về chiến thuật ông ta dường như không đạt mục tiêu.

Hoàng Thuyên lược dịch