Hậu Trump – Kim: Việt Nam sẽ phải giảm mạnh xuất siêu vào Mỹ?

Phạm Chí Dũng – VOA

Chính thể độc đảng ở Việt Nam đã may mắn trải qua năm 2018 vì chưa bị chính sách ‘công bằng và đối ứng’ của Tổng thống Mỹ Donald Trump chế tài mạnh đối với hàng hóa Việt Nam vào thị trường Hoa Kỳ. Thậm chí, giá trị xuất siêu của Việt Nam vào thị trường ‘đa đảng’ này còn vượt hơn cả số xuất siêu của năm 2017.

Nhưng năm 2019 liệu còn sự may mắn đó mà bất kể ‘uy tín Việt Nam được nâng cao trên trường quốc tế khi tổ chức cuộc gặp Trump – Kim’ ?

Đó là một câu hỏi đánh đố đối với nền kinh tế Việt Nam và thậm chí với cả sự tồn vong của đảng CSVN, trong khung cảnh hơn 10 FTA (hiệp định thương mại song phương) của Việt Nam với các quốc gia khác chỉ vừa ‘đủ ăn’, mà chỉ còn lại hai thị trường Hoa Kỳ và khối Liên minh châu Âu là còn mang lại số xuất siêu lớn và do đó mang lại một nguồn ngoại tệ quý hơn máu để giúp ‘chúa chổm’ Việt Nam trả nợ nước ngoài bình quân 10 – 12 tỷ USD mỗi năm.

Vào đầu năm 2019, đã hiện ra dấu hiệu đầu tiên về thế khó khăn mà có thể tước đi cái may mắn của năm 2018.

Vì sao Phúc ‘tự lấy đá ghè chân mình’?

Chỉ vài tuần sau khi khoe thành tích của chính phủ kiến tạo đã xuất siêu đến 35 tỷ USD vào thị trường Hoa Kỳ trong năm 2018, cũng ‘tác giả’ Nguyễn Xuân Phúc đã đổi giọng khi trả lời phỏng vấn truyền hình Bloomberg ngày 17/1/2019: “Chúng tôi nhắm mục tiêu đạt được sự cân bằng thương mại nhiều hơn với Mỹ”.

Theo Phúc, Việt Nam đã mua 150 máy bay Boeing cũng như các sản phẩm của General Electric và của các công ty dầu không được nêu tên, và những thương vụ này sẽ giúp cân bằng hơn về thương mại và thúc đẩy phát triển giữa hai nước.

Vì sao Thủ tướng Phúc – quan chức đã trở nên trung tâm của rất nhiều bình phẩm mỉa mai, với tham vọng bất tận về thành tích ‘chỉ số tăng tưởng kinh tế GDP’ và ‘xuất khẩu năm sau cao hơn năm trước’ mà đang ‘kiến tạo’ vinh lộ cho ông ta trên cung đường tranh giành cái ghế tổng bí thư tại đại hội 13 của đảng CSVN – lại đột nhiên tự lấy đá ghè vào chân mình – một động tác khác hẳn với thói quen ‘được đằng chân lân đằng đầu’ của giới quan chức và các nhóm lợi ích Việt Nam?

Hẳn đã xảy ra một tác động nào đó, mà phải là một tác động mang tính sức ép đủ lớn khiến ông Phúc phải xuất hiện trên một diễn đàn truyền thông về thương mại quốc tế để tự cam kết và đồng thời trấn an người Mỹ.

Rất có thể vào cuối năm 2018, Trump ‘kết sổ’ giao thương với Việt Nam và giật mình: thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam lên tới 35 tỷ USD khiến Việt Nam đứng thứ 6 trong danh sách những nước có tỷ lệ thâm hụt thương mại cao nhất của Mỹ, sau Trung Quốc, Mexico, Đức, Canada và Nhật.

Còn trước đó vào năm 2017, Việt Nam đã xuất sang Mỹ lượng hàng hóa tổng giá trị 41,6 tỷ USD nhưng chỉ nhập khẩu có 9,2 tỷ USD, nâng mức thặng dư thương mại lên con số 32,4 tỷ USD với Mỹ, gấp đến 160 lần so với giá trị xuất siêu chỉ 200 triệu USD vào năm 2001 – thời điểm mà Việt Nam mới ký với Mỹ Hiệp định thương mại song phương (BTA) đầu tiên.

Rất có thể, Trump đã phát đi một thông điệp nào đó và khá cứng rắn với Phúc, thông qua một quan chức cấp cao của Mỹ, ngay trước khi tổng thống Mỹ đến Hà Nội để gặp Kim Jong Un.

Thái độ đổi giọng của Thủ tướng Phúc vào đầu năm 2019 cũng khiến người ta nhớ lại chuyến công du đầy ẩn ý đến Hà Nội vào ngày 21/5/2018 của ông Jeffrey Gerrish – Phó Đại diện Thương mại Mỹ. Jeffrey Gerrish đã gặp một quan chức cao cấp phụ trách kinh tế của Việt Nam là Ủy viên bộ chính trị kiêm Phó thủ tướng Vương Đình Huệ.

Vào thời điểm trên, mặc dù báo đảng Việt Nam chỉ tường thuật sơ sài “ông Jeffrey Gerrish, Hoa Kỳ mong muốn đạt được các thoả thuận với Việt Nam liên quan tới các vướng mắc về nhập khẩu ô tô, thanh toán điện tử và quy định về đặt thiết bị quản lý dữ liệu người dùng Việt Nam tại Việt Nam trong dự thảo Luật An ninh mạng”, nhưng một số nhà quan sát kinh tế cho rằng nội dung chính mà Jeffrey Gerrish làm việc với Việt Nam sẽ là “san bằng thâm hụt thương mại” theo yêu cầu của Tổng thống Trump, nhằm buộc Việt Nam phải hạ mức thâm hụt thương mại xuống mức dưới 8 tỷ USD/năm.

Có nghĩa là tròn một năm sau cuộc gặp với Nguyễn Xuân Phúc tại Washington, Donald Trump không quên trọng điểm mà ông ta đã cố ý nhấn mạnh và thậm chí còn không cho thời gian để Phúc giãi bày hay thanh minh.

Vào tháng Năm năm 2017 ấy, không những không đề cập gì đến “Hiệp định thương mại song phương Việt – Mỹ”, Trump lại xoáy vào một vấn đề cực kỳ khó chịu và khó khăn đối với phía Việt Nam: trong phần phát biểu ngắn gọn tại cuộc gặp song phương tại Nhà Trắng vào ngày 31/5/2017, Tổng thống Hoa Kỳ đã nhấn mạnh vấn đề giao thương và thâm hụt thương mại ‘lớn’ với Việt Nam, mà ông hy vọng sẽ ‘sớm được cân bằng’. Ngay trước đó, Bộ trưởng thương mại Hoa Kỳ cũng không bỏ quên vấn đề này trong cuộc gặp với Thủ tướng Phúc.

Chẳng bao lâu sau đó, đúng vào ngày Lễ Tình Yêu 14 tháng Hai năm 2018 – tức tròn một năm sau thời điểm liệt Việt Nam vào danh sách 16 quốc gia “gây hại” cho nền kinh tế Mỹ, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump dường như muốn bày tỏ “tình yêu” đối với chính thể độc đảng ở Việt Nam bằng cử chỉ “siết nợ” thông qua nội dung “hai nhà lãnh đạo cũng thảo luận về các vấn đề thương mại và cam kết sẽ tăng cường, mở rộng mậu dịch song phương công bằng và đối ứng”.

Cơn ác mộng

Giờ đây, ‘công bằng và đối ứng’ của Trump đang trở thành cơn ác mộng của giới chóp bu Việt Nam, thậm chí còn kinh khủng hơn nhiều so với những đòi hỏi của Chính phủ Mỹ về Việt Nam phải cải thiện nhân quyền một cách có thể chứng minh được.

Nếu đúng là đòi hỏi của Trump mà theo đó Việt Nam phải tự cắt giảm mức thâm hụt thương mại vào thị trường Mỹ trong thời gian tới đến 3/4 số xuất siêu năm 2017 và 2018 – tức phải giảm đến hơn hai chục tỷ USD, có thể bắt đầu ngay trong năm 2019 này và tiếp theo những năm sau, bi kịch xuất khẩu vào thị trường Mỹ sẽ kéo theo bi kịch kinh tế và cũng là bi kịch ngân sách dành cho chế độ một đảng ở Việt Nam, đồng thời khiến cán cân nhập siêu của Việt Nam từ các thị trường khác, đặc biệt từ Trung Quốc, tăng mạnh.

Một hệ quả rất không mong đợi đối với Việt Nam là nếu Mỹ “siết” các điều kiện thương mại như đánh thuế xuyên biên giới, dựng đứng hàng rào kiểm nghiệm chất lượng đối với hàng hóa Việt Nam mà trước đó cá basa, tôm, gạo đã trở thành “nạn nhân”, đồng thời ngưng trệ vô thời hạn Hiệp định thương mại song phương Việt – Mỹ hoặc làm cho hiệp định này trở nên khó khăn hơn nhiều so với những năm trước, giá trị xuất siêu hàng năm của Việt Nam vào Hoa Kỳ sẽ tụt thê thảm.

Nếu năm 2017 và năm 2018 đã mở đầu bằng hàng loạt “điềm xấu” dành cho hàng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Mỹ như Bộ Thương mại Mỹ nâng tỷ lệ thuế đánh vào hai mặt hàng thép và tôm Việt Nam lần lượt là 53% và hơn 25%, thì vào năm 2019, rất nhiều khả năng là giá trị xuất siêu của Việt Nam vào thị trường Mỹ sẽ giảm sút đáng kể so với kỷ lục xuất siêu 35 tỷ USD của năm 2018.

Ngay cả cuộc gặp thượng đỉnh Trump – Kim vào tháng 2 năm 2019 mà Hà Nội cố gắng đăng cai và ‘tự sướng’ theo cách mà Thanh Niên – một tờ báo ‘thân đảng’ giật tít về Việt Nam như ‘Trung tâm hòa giải xung đột quốc tế’ cũng không thể cứu vãn đà tụt giảm xuất siêu của hàng Việt vào thị trường Hoa Kỳ – một chủ đề nóng bỏng mà hẳn Trump sẽ quay trở lại với nó ngay sau khi rời phòng họp mượn tạm tại Việt Nam.