Tôn Hoa Sen và thép Formosa Ninh Thuận: “Trở vô trở ra vẫn thằng cha lúc nãy!” (*)

Ở Việt nam, vì là “thị trường định hướng XHCN” nên nhà nước can thiệp đủ thứ, nhưng lại có ít vai trò hỗ trợ nhằm tạo lập một sân chơi bình đẳng, bảo vệ một cách tốt nhất lợi ích cho tất cả doanh nghiệp cũng như người tiêu dùng thông qua cơ chế cạnh tranh lành mạnh, đúng luật. Ngược lại, các cơ quan chức năng thường tạo ra nhiều khoảng trống về luật mà ở đó, các cá nhân hay các cơ quan chức năng kết luận đúng sai thế nào cũng được, đó là mảnh đất mầu mỡ để họ tha hồ lạm dụng quyền lực kiếm lợi cho cá nhân hoặc cho nhóm lợi ích. Đặc biệt đối với các đối tác TQ, đảng và nhà nước VN, rồi chính quyền các địa phương thường đặt cược niềm tin (hay giả vờ như thế) vào 16 chữ vàng và 4 tốt, về sự tương đồng ý thức hệ và về… cách hoạt động của bộ máy đảng và nhà nước.

Hầu hết các doanh nghiệp TQ lại rất giỏi trong nghệ thuật “ngoại giao ngân phiếu” nên rất nhiều dự án, chính chúng ta, những ông chủ đã tạo cơ hội cho các doanh nghiệp TQ phá luật, coi thường các quy định của luật pháp Việt Nam, từng bước giúp các nhà thầu, các nhà đầu tư TQ dùng luật chơi của chính họ để giành chiến thắng trong đấu thầu với giá bỏ thầu cực thấp, rồi thay đổi dần nội dung dự án, nâng giá công trình và thiết bị, thay thế chủng loại và chất lượng thiết bị, sử dụng công nghệ lạc hậu, kéo dài vô hạn thời gian với chất lượng công trình thấp…

Việc trên 90% các nhà tổng thầu TQ nắm các dự án lớn tại VN là đi theo những con đường đó, không loại trừ những dự án thuộc các lĩnh vực nhạy cảm đối với an ninh quốc phòng, điện tử, công nghệ thông tin, thì lãnh đạo đảng và nhà nước cũng đã mở toang cửa mời họ vào như đối với tập đoàn khét tiếng làm gián điệp là tập đoàn điện tử viễn thông Hoa Vĩ (Hua Wei). Vũng Áng hay Đường sắt trên cao Cát Linh-Hà Đông, Đường ống nước Sông Đà I… là những dự án đã được ra đời và nuôi dưỡng trong môi trường như thế. Nếu không phải là lỗi lầm của cả một hệ thống có liên quan thì có đến mười ông Võ Kim Cự cũng không có gan và không đủ sức làm ra cả một núi sai phạm tày trời như thế!

Đây là một thực tế rất đáng buồn và và rất nguy hiểm, nhưng những người có trách nhiệm vẫn cố tình làm ngơ, coi như không có vấn đề gì lớn, thậm chí các vị lãnh đạo đảng và nhà nước còn thăm viếng, khen ngợi và động viên! Có thể nói Việt Nam là thiên đường của những nhà đầu tư nước ngoài vi phạm pháp luật nặng nhưng luôn được xử phạt nhẹ và không lo bị rút giấy phép. Thì chúng ta hãy xem qua chuyện như chuyện của “những người thích đùa” ở dự án đường nước Sông Đà I. Sau 17 lần vỡ ống trong 7 năm đi vào khai thác sử dụng, gây khủng hoảng nước cho khoảng 70 ngàn hộ dân thuộc 6 quận nội thành Hà Nội. Bây giờ không ai, kể cả các nhà báo còn quan tâm đến chuyện vỡ tiếp bao nhiêu lần nữa, mà “đơn giản”, vỡ ở đâu thì Vinaconex tự bỏ tiền ra hàn vá lại ở đó mà thôi. Thế mà khi chuyển sang giai đoạn II, Hà Nội vẫn chọn Vinaconex và Vinaconex lại chọn… nhà thầu đường ống TQ! Bây giờ Vinaconex giao cho Công ty cổ phần nước sạch (một công ty con của Vinaconex) Viwasupco làm chủ đầu tư dự án. Dự án này có công suất cấp nước 600 ngàn mét khối nước sạch, tức gấp đôi Sông Đà I. Vậy là ngày 21/3/2016, Viwasupco thông báo “đã chọn được” nhà thầu Công ty TNHH sản xuất ống gang dẻo Xingxing TQ, bởi vì Công ty này đã bỏ thầu thấp hơn 11,8% so với hồ sơ mời thầu! Đúng là “nghiệp chướng” chứ không còn là chuyện quản lý nhà nước nữa. Nghe nói cuộc này có cả đại diện của Cục quản lý đàu tư của Bộ KH&ĐT tham gia nên chặt chẽ hơn lần trước! Nhà thầu Ấn Độ và Pháp bị loại.

Dù “yêu quý Thủ đô” đến mấy thì cũng không ai có thể chấp nhận kiểu làm ăn lộ liễu và vô trách nhiệm đến vậy. Thủ tướng Chính phủ đành can thiệp. Chỉ 2 ngày sau công bố của Viwasupco, UBND thành phố Hà Nội đã ngồi lại cùng Bộ Xây dựng để “rà soát” và rất nhanh chóng, Hà Nội đã có văn bản kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Vinaconex dừng việc ký hợp đồng với nhà thầu TQ. Tháng 8/2016, Vinaconex đã chính thức hủy hợp đồng gọi thầu cung cấp ống gang dẻo của Xixing. Theo đó, ông Giám đốc Ban quản lý dự án được “miễn nhiệm” để đi nhận nhiệm vụ khác. Trước những bê bối “không thể hiểu được”, nhà đầu tư Acuatico của Singapore đã quyết định bán lại 43,6% cổ phần của họ và rút khỏi dự án đầy tai tiếng này sau 6 năm làm cổ đông chiến lược. Bỏ chạy trong trường hợp này là cao kiến. Dưới sức ép của công luận, Vinaconex có bị khởi tố điều tra, nhưng “không có vi phạm gì lớn” cùng với “nhân thân tốt” nên miễn truy cứu trách nhiệm hình sự. Thế là vui vẻ chuyển sang giai đoạn II. Dân các quận huyện thụ hưởng nguồn nước sạch từ dự án này ráng chịu. Pháp luật của chúng ta như thế; quản lý nhà nước của chúng ta như thế, phổ biến là thế.

Xung quanh câu chuyện về Formosa, cũng cần phải thấy có một lý do “rất đúng đường lối” hay “chiến lược phát triển” đất nước không những đã làm giá đỡ, làm cái khiên che đỡ mọi thứ vi phạm cho Formosa, mà còn là cái cớ rất quan trọng để cho Formosa hưởng mọi thứ ưu tiên ưu đãi mà không ai được hưởng, đó là quan điểm cực kỳ cổ hủ, lạc hậu về “công nghiệp nặng là nền tảng” của nền kinh tế XHCN theo hướng công nghiệp hóa hiện đại hóa! Nhà máy sản xuất thép là “đứa con cưng” của nền tảng tư duy hủ lậu ấy, kể cả ngày nay, thế giới đã sản xuất ra một sản lượng thép khổng lồ 1 tỷ 620 triệu tấn thép (Số liệu 2015 của Hiệp hội thép thế giới WSA). Phải chăng đây cũng là một trong những luận điểm cơ bản của lý luận Mác-Lê nin không thể từ bỏ được?

Cung đã vượt xa cầu, hàng trăm triệu tấn thép tồn kho chưa biết đến bao giờ mới tiêu thụ hết cho dù các nước sản xuất thép đang cắt giảm sản lượng một cách mạnh mẽ. Tốt xấu gì chưa cần bàn, nhưng TQ là nước sản xuất ra một nửa sản lượng thép của thế giới. Tháng 7/2016, có lẽ một mặt vì sản lượng quá dư thừa mà xuất khẩu không được, các nước Âu Mỹ đều áp dụng chính sách đánh thuế chống bán phá giá làm cho thép TQ càng khốn đốn nên ông Thủ tướng Lý Khắc Cường đã đưa ra thông báo sẽ cắt giảm từ 100-150 triệu tấn thép mỗi năm! Chúng ta đang hăng say đầu tư nhà máy thép trong tình hình như thế. Chưa nói đến vấn đề môi trường mà đầu tư tốn kém để làm ra thép chất lượng thấp mà giá thì cao, chắc chắn sẽ như thế, để làm gì? Lại tiếp tục bảo hộ bằng đủ thứ ưu đãi. Đây là câu hỏi hết sức nghiêm túc và một khi khẳng định rằng còn tồn tại nhà máy thép Vũng Áng là còn nguy hiểm và nền kinh tế Việt Nam không có nhu cầu làm thép như thế thì đóng cửa nhà máy, rút giấy phép đầu tư là việc cần làm.

Dĩ nhiên, một đất nước, một nền công nghiệp không thể không cần đến thép, nhưng giữa nhu cầu thép cho phát triển đất nước và làm nhà máy sản xuất thép là hai việc khác nhau. Trên thế giới đang có 66 quốc gia sản xuất thép mà Việt Nam là một trong 66 quốc gia đó. Không những thế, VN còn là nước sản xuất thép “lớn nhất” của ASEAN rồi. (Tôi cũng khồng biết người ta có thống kê cả những thứ thép được sản xuất ở làng nghề Đa Sĩ rồi đóng dấu Úc, dấu Nhật hay không?). Ai cũng biết thép Việt Nam sản xuất ra với công nghệ nào và chất lượng thuộc hạng gì trên thế giới. Từ nhiều chục năm trước, lúc còn làm Tổng bí thư, ông Lê Duẩn rất say sưa đầu tư cho công nghiệp nặng và mấy chục năm sau, nền công nghiệp nặng ấy vẫn không khá lên được bao nhiêu bởi chúng ta cứ mãi mê “đi tắt đón đầu” những thứ công nghệ phế thải của thiên hạ, kiểu như rước Formosa vào Việt Nam mà thôi, trong khi thế giới đã và đang đi nhanh vào cuộc cách mạng kỹ thuật số, trí tuệ nhân tạo, phát triển nền kinh tế tri thức, chất lượng cao, bền vững và thân thiện với môi trường….

Tôi nhớ đúng 20 năm trước, năm 1997, trong cuộc hội đàm chính thức giữa Thủ tướng Phan Văn Khải và Thủ tướng Chu Dung Cơ của Trung Quốc, ông Chu Dung Cơ đã khuyên một cách thẳng thắn rằng các đồng chí Việt Nạm không nên đầu tư vào những dự án như nhà máy gang thép Thái Nguyên hay phân đạm Hà Bắc, chúng tôi đang chết dở với thép. Thủ tướng Phan Văn Khải đánh giá đó là lời nói chân thành chứ không vì vốn viện trợ là bao nhiêu. Nhưng không còn ông Lê Duẩn thì lại có ông Đỗ Mười và thế là nhà máy gang thép Thái Nguyên tiếp tục đầu tư “nâng cấp” cho đến tận bây giờ.

***