Brexit Sẽ Đưa Nước Anh Đi Về Đâu?

Bối cảnh vấn đề

Ngày 23 tháng 6 năm 2016 Anh quốc sẽ có một cuộc trưng cầu dân ý để quyết định về việc ra đi hay ở lại trong khối Liên Âu, mà họ gọi tắt là Brexit. Vì sao mà Anh có vấn đề Brexit?

Dân Anh mang tâm trạng bi quan về tương lai của khối Liên Âu, lo sợ về sự không chế chính trị của Đức và vai trò quyết định cuả Anh bị hạn chế trong guồng máy. Ngoài khủng hoảng vận hành, di dân, khủng bố và nợ công, nhưng đa số tin là quyền lợi kinh tế của Anh không còn, đó là nguyên nhân chính.

Dân chúng bất bình ngày càng nhiều, nên việc Đảng UK Independence Party (UKIP) thành hình để chống đối là một bằng chứng. Do tài lãnh đạo Nigel Farage gây thu hút mà số lượng ghế trong Quốc hội châu Âu đã tăng từ 3 lên đến 24 ghế và chiếm 13% số ghế trong cuộc bầu cử vừa qua trong Quốc hội Anh. Chiến thắng của Đảng UKIP là một áp lực nặng nề cho Đảng Bảo Thủ.

Tình thế đổi thay, khiến cho chính phủ buộc phải có một số biện pháp như trong hủy bỏ Hiệp ước Tài chính với châu Âu, đề ra các biện pháp kiểm soát ngân sách và nợ công. Chính phủ cũng phải ban hành luật mới quy định là các sự thay đổi Hiệp ước Lissabon phải có trưng cầu dân ý của Anh mới có hiệu lực.

Trước phong trào bài Liên Âu của dân chúng, David Cameron, Đảng Bảo Thủ chủ trương phải thuyết phục nhiều hơn để đạt được những quy chế thuận lợi so với các nước thành viên khác, thí dụ như các biện pháp cắt giảm trợ cấp cho ngoại kiều thuộc Liên Âu đang sống ở Anh và tự do cho ngân hàng của Anh. Quan trọng nhất là Anh nên ở lại trong khối Liên Âu.

Ngược lại, Đảng Lao Động không hài lòng về các thoả thuận mà Anh đã đạt được và cáo giác Thủ Tướng Anh đem tương lai của nước Anh làm một trò chơi may rủi. Giới chống đối ngày càng đông, trong đó có cả một thiểu số thuộc khối Bảo Thủ, thậm chí nhiều bộ trưởng tham gia. Họ công khai cổ vũ cho việc ra đi.

Cuối cùng, trong một cuộc điều trần tại Quốc hội vào năm 2015, Thủ tướng David Cameron, Đảng Bảo Thủ, đã đồng thuận cho việc trưng cầu này, vì ông muốn làm xoa dịu làn sóng chống đối và vừa muốn có triển vọng thắng cử trong lần bầu cử tới.

Anh quốc sẽ đi về đâu sau khi rời khỏi Liên Âu là vấn đề thảo luận trong bài viết này.

Tranh chấp trong quá khứ

Các tranh chấp quyền lợi của Anh trong mối quan hệ với châu Âu là một vấn đề bao gồm nhiều khía cạnh lịch sử, văn hoá, chính trị, kinh tế và điạ lý. Con đường hội nhập của Anh vào châu Âu đầy gian nan. Để hiểu rõ hơn về Brexit, cần biết đến các tranh chấp trong quá khứ.

Sau khi Thế chiến thứ II kết thúc, Winston Churchill đòi phải có một quy chế đặc biệt theo hình thức liên bang cho châu Âu để tránh lâm vào cảnh chiến tranh tái diễn. Anh muốn có một quy chế đặc biệt và đứng ngoài các cuộc tranh chấp. Đó chính là lý do tại sao Anh không tham gia các cuộc thương thuyết trong thời kỳ thành lập vào năm 1951 (Montanunion) cũng như trong thời kỳ Cộng Đồng Kinh tế châu Âu (EEC).

Để đối phó với trào lưu thay đổi, Anh và sáu nước khác đã thành lập Khu vực Tự do Mậu dịch trong năm 1960 (European Free Trade Association).

Đến năm 1973, do tình trạng yếu kém kinh tế khiến hai đảng Bảo thủ và Lao động cùng đồng quan điểm là Anh phải tham gia vào sinh hoạt kinh tế của châu Âu. Trở ngại chính là Anh gặp người chống đối gay gắt: Tổng thống Pháp Charles de Gaulle. Với nhiều lý do khác nhau, ông đã hai lần phủ quyết việc gia nhập. Sau khi ông từ chức thì việc tham gia của Anh mới có kết qủa.

Trưng cầu dân ý đầu tiên

Quyền lợi kinh tế của Anh trong việc tham gia sinh hoạt với châu Âu là nguyên nhân xung đột triền miên trong nội bộ của hai Đảng. Phe cánh tả cực đoan trong Đảng Lao động phản đối kịch liệt, vì họ có khuynh hướng theo dân chủ xã hội và bảo vệ công nhân. Họ lập luận là việc tham gia này không thích hợp với mô hình phát triển kinh tế và xã hội của Anh. Phe hiếu hoà thuộc Đảng Bảo thủ chủ trương nên thân thiện với châu Âu và tìm cách tận dụng mọi cách thương thuyết để bảo vệ quyền lợi cho Anh.

Cuối cùng, tranh chấp được giải quyết qua cuộc trưng cầu dân ý năm 1975. Lần đầu tiên dân chúng Anh quyết định về vấn đề này và kết qủa là có 67% dân chúng đồng thuận cho việc tham gia.

Triển vọng của Brexit

Từ ngày có Brexit cho đến nay, đã có vô số các cuộc thăm do dư luận và nghiên cứu để tìm hiểu triển vọng của vấn đề. Quan điểm của chính giới và dân chúng hoàn toàn dị biệt, vì các lập luận dựa trên các cơ sở khác nhau. Do đó, kết qủa tất cả mọi nghiên cứu đều khác nhau và qua thời gian càng biến đổi. Gần đây, đã có những cảnh báo là không nên dựa theo các công bố nào vì tất cả đều thiên kiến, có thể dẫn đến phân hoá xã hội. Dù kết qủa là gì thì tựu chung Brexit có nhiều điểm chính.

Dân chúng phản đối cơ chế Liên Âu vì họ bị tác động của phong trào toàn cầu hoá, khủng hoảng tài chính, nợ công, khủng bố và di dân. Họ chống lại các đảng phải có truyền thống lâu đời tại Brussel và Luân Đôn. Yếu tố dân số và trình độ cũng là lý do giải thích.

Giới chống đối thuộc thành phần trên 60 tuổi, nghèo, trình độ thấp, muốn thay đổi các thể chế chính trị, nhưng giử quyền lợi vật chất của người Anh, không quan tâm ý kiến của các chuyên gia kinh tế và hành chánh của Liện Âu. Họ cũng không khác gì các nhóm ủng hộ Donald Trump ở Mỹ hay Marie Le Pen ở Pháp. Tỷ lệ dân đồng ý ra khỏi Liên Âu nằm trong biên độ từ 65% cho đến 35%.

Ngược lại, thành phần dân chúng có trình độ cao học, dưới 40 tuổi, có trình độ chuyên nghiệp cao, thu nhập cao là giới đồng thuận cho việc ở lại. Tỷ lệ nằm trong khoản 60% cho đến 40%.

Kết qủa cũng khác biệt tùy theo địa phương. Tại Scottland, 51% dân chúng đồng ý ở lại, trong khi 19% thích ra đi, thành phần còn lại là lưng chừng. Nhưng nếu kết qủa chung cho toàn nước Anh là ra đi, thì sẽ không tránh việc Scottland đòi ly khai hoặc tự trị.

Dân Luân Đôn và các thành phố lớn khác cũng đồng ý ở lại, trong khi dân ở nông thôn thích ra đi hơn.

Các loại đặc quyền: Trợ cấp, Schengen, Euro

Trong khối Liên Âu có 4 nước được hưởng nhiều đặc quyền là Đan Mạch, Irland, Ba lan và Anh, nhưng Anh là nước sử dụng quyền này nhiều nhất và gây ồn ào nhất. Vấn đề quyền lợi của Anh là một chuyện dài không đoạn kết.

Yêu sách nổi tiếng nhất của Anh là tài trợ. Trong những năm của thập niên 80, Thủ tướng Magareth Thatcher than phiền là phần đóng góp của Anh cho ngân sách châu Âu quá cao. Câu nói nổi tiếng của bà luôn được truyền tụng là “I want my money back”. Trong việc hưởng trợ cấp của châu Âu thì Anh bị thua thiệt. Khác với nước Pháp, khu vực sản xuất nông nghiệp nhiều hơn, nên tài trợ cho giá nông sản cho Anh ít hơn.

Áp lực tìm cách xin giảm bớt gánh nặng tài chính của Anh khiến cho châu Âu phải đi đến một hội nghị thượng đỉnh vào năm 1984 để giải quyết. Kết qủa là gần 2/3 số tiền đóng góp của Anh được châu Âu hoàn trả lại cho dân Anh trong các hình thức khác nhau. Tính đến nay Anh đã nhận lại trên 111 tỷ Euro trong nhiều chương trình trợ cấp.

Anh cũng không tham gia Hiệp ước Schengen 1985 và 2005. Quan điểm của Anh là tình trạng luật lệ về tự do di chuyển trong khối châu Âu gây bất lợi cho Anh. Vì không tham gia Hiệp ước Schengen nên người Anh không đuợc quyền tự do di chuyển như Schengen cho phép. Mỗi người dân châu Âu phải chứng minh để được tự do di chuyển khi đến hay đi khỏi nước Anh. Anh được quyền quyết định người dân nước nào xuất hay nhập vào nước Anh. Riêng Anh và Irland đã thoả thuận việc tự do di chuyển trong khu vực, có hiệu lực tương tự như Hiệp ước Schengen.

Anh cũng không tham gia Hiệp ước Maastricht 1992 để sử dụng đồng Euro là phương tiện thanh toán chung trong Liên Âu, nên Anh cũng như Đan Mạch không có trách nhiệm phải tuân theo các quy định về việc bình ổn giá cả và kỷ luật ngân sách như các nước thành viên khác. Anh hoàn toàn độc lập trong các quyết định về tiền tệ và không bị ràng buộc vào các quyết định của Ngân hàng Trung Ương Châu Âu (ECB).

Các nhân vật chính: Ai thích đi và ai thích ở

David Cameron, Thủ tướng, thuộc Đảng Bảo Thủ, thoạt đầu có thái độ chống đối châu Âu, một phần vì ông cũng muốn làm xoa dịu làn sóng bất bình trong Đảng. Năm 2013, ông thương thuyết và gây nhiều áp lực hơn với Brussel để đạt nhiều quyền lợi cho Anh. Đến năm 2016, ông cho rằng đã có một số thành qủa nên cổ vũ cho việc ở lại. Thay đổi quan điểm này của ông làm xáo trộn nội các: có bảy bộ trưởng cương quyết đòi Anh ra đi.

George Osborne là Bộ trưởng Tài chính trong nội các của David Cameron, được suy đoán sẽ là người kế vị cho Cameron. Ông cũng chủ trương ở lại. Gần đây, ông bị chống đối kịch liệt nên phải bỏ kế hoạch về tiết kiệm trong lĩnh vực xã hội.

Jeremy Corbyn là thủ lĩnh cánh tả trong Đảng Lao Động, nhưng lại tỏ ra dè dặt và ủng hộ giải pháp ở lại. Ông lập luận là Luật châu Âu sẽ hữu hiệu trong hai lĩnh vực bảo vệ công nhân và môi sinh. Trong kỳ trưng cầu dân ý đầu tiên vào năm 1975, ông là người chống đối việc tham gia của Anh và giử thái độ này trong một thời kỳ dài khi làm dân biểu quốc hội.

Nicola Sturgeron là Chủ tịch Đảng Scottisch National Party (SNP). Bà phê bình chính giới tại Luân Đôn, nhưng nay lại quay ra chống Brexit. Nắm chính quyền tại Scottland, nên bà gây ảnh hưởng khá mạnh trong công luận, bà đe doa là trong trường hợp ra đi của Anh, bà sẽ vận động đòi quyền độc lập cho Scottland. Năm 2014, SNP đã một lần thất bại trong một cuợc trưng cầu dân ý về việc tách ra khỏi Vương quốc Anh.

Boris Johnson là cựu Thị trưởng thành phố Luân Đôn, một chính khách nổi tiếng nhất trong Đảng Bảo Thủ. Từ đầu năm 2016 ông đề xuất việc ra đi, làm trở ngại cho David Cameron. Ông có tham vọng trở thành người kế vị cho Cameron trong trường hợp Anh đồng ý ra đi.

Nigel Farage là chủ tịch Đảng UKIP trong những năm của thập niên 90, một khuôn mặt nổi bật trong việc cổ vũ ra đi. Điều mai mỉa nhất là ông trở thành nghị viên của Quốc hội châu Âu từ năm 1999. Thành công của ông gây cho Cameron nhiều khó khăn, đến đổi cuối cùng Cameron phải đi đến quyết định đưa vấn đề ra thành cuộc trưng cầu dân ý là giải pháp.

Michael Gove là Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong nội các của Cameron. Ông là một trong bảy thành viên trong chính phủ chủ trương ra đi. Dù được David Cameon tín cẩn, nhưng ông tỏ ra chống đối và cho rằng “đây là một quyết định khó khăn nhất trong sự nghiệp chính trị của ông”.

Gisela Stuart là dân biểu Đảng Lao Động và có gốc Đức. Từ năm 1997 bà là dân biểu làm việc trong lĩnh vực soạn thảo Hiến pháp châu Âu. Bà gây ít nhiều ảnh hưởng nhất là sau khi hợp tác với Gove trong việc chống đối.

Iani Duncan Smith là cựu thủ lĩnh Đảng Bảo thủ. Từ tháng 3 năm 2016 ông đã từ chức Bộ trưởng Bộ Lao Động và Xã Hội sau khi Bộ trưởng Tài chính Osborne cắt giảm chương trình trợ giúp xã hội của ông. Là người chống đối Liên Âu lâu đời, ông muốn từ chức để gây chuyển biến nhận thức trong chính giới hỗ trợ cho việc ở lại.