Hội Nghị Thượng Đỉnh Châu Âu và tình hình Ukraine

David M. Herszenhorn & Jacopo Barigazzi/ Politico

Phạm Nhật Bình lược dịch – Việt Tân

Versaillers, Pháp – Chiến tranh đã quay trở lại Châu Âu và châu lục này sẽ không bao giờ như cũ, đó là nhận định chung của các nguyên thủ và đứng đầu chính phủ của Liên Minh Châu Âu (EU) hôm thứ Sáu, ngày 11 tháng Ba vừa qua. Nhưng khi các nhà lãnh đạo gặp nhau trong một hội nghị thượng đỉnh tại Cung Điện Versailles [10 và 11/3], họ phải khó khăn để thích nghi với thực tế mới đáng sợ này.

Một mặt, họ thừa nhận rằng nhiều quy tắc cũ hiện phải được viết lại, chẳng hạn như để điều chỉnh lại chi tiêu quân sự mới chưa từng xảy ra. “Hai tuần trước, chúng tôi thức dậy ở một Châu Âu khác trong một thế giới khác,” Chủ Tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel đã nói.

Đồng thời, nhiều nhà lãnh đạo còn bám vào thói quen cũ, với các quốc gia miễn cưỡng gánh thêm khoản nợ chung mới, và các nước phương Tây do dự về việc kết nạp các thành viên mới ở phía Đông, bao gồm cả Ukraine bị tàn phá bởi chiến tranh.

Có lẽ mâu thuẫn nhất là sự khăng khăng của một số nhà lãnh đạo, bao gồm cả người chủ tọa hội nghị thượng đỉnh, Tổng Thống Pháp Emmanuel Macron, cho rằng bản thân Châu Âu không có chiến tranh, mặc dù họ thừa nhận rằng Nga xâm lược Ukraine chính vì quỹ đạo hướng về phương Tây của Kyiv đối với EU. Đồng thời họ cũng khẳng định rằng sẽ tăng cường hỗ trợ quân sự, và đồng ý áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt đối với Moscow.

“Sự lựa chọn của Nga dưới thời Tổng Thống Putin là đưa chiến tranh trở lại Châu Âu,” Macron nói tại cuộc họp báo bế mạc hội nghị thượng đỉnh. “Bạo lực chưa từng có của Nga đối với Ukraine và người dân của nó là một bước ngoặt bi thảm đối với lịch sử của chúng tôi.”

Nhưng khi bị một phóng viên thúc ép hỏi về việc EU tại sao không thể ngăn chặn xung đột, Macron nói: “Có một cuộc chiến trên mặt đất, nhưng chúng tôi không có chiến tranh.” Ông nói thêm, “Bạn hoàn toàn đúng khi nói rằng chúng tôi không có phản ứng trong chiến tranh, vốn được khởi động bởi sự xâm lược của Nga, bởi vì chúng tôi không có ở đó trong cuộc chiến.”

Mặc dù Macron và các nhà lãnh đạo khác nói rằng cuộc xâm lược của Putin đã vĩnh viễn vẽ lại kiến ​​trúc an ninh ở Châu Âu. Nhưng họ cũng thừa nhận rằng các nước EU không chuẩn bị để áp dụng một tư thế mới và khẳng định sức mạnh cứng rắn để ngăn chặn các sự kiện như vụ đánh bom bệnh viện phụ sản ở Mariupol, có thể tạo thành tội ác chiến tranh.

Chủ Tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen cho biết: “Chúng tôi có cách để trả lời trước hành động gây hấn tàn bạo mà ông Putin đang thể hiện,” đồng thời công bố vòng trừng phạt quốc tế thứ tư nhằm vào Nga. “Và chúng tôi sẽ quyết tâm và mạnh mẽ trong câu trả lời.”

Quyết tâm và mạnh mẽ, nhưng có lẽ cũng có một chút hỗn loạn và thiếu tổ chức.

Chủ Tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel cùng với người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, Josep Borrell, đã công bố đề nghị tăng thêm 500 triệu Euro đóng góp của EU để hỗ trợ quân sự cho Ukraine, thông qua một quỹ ngoài ngân sách có tên là Cơ Sở Hòa Bình Châu Âu. Cả hai ông này đều tạo cảm giác rằng các nhà lãnh đạo đã thông qua kế hoạch này.

Tuy nhiên, điều đó lại trái ngược với Thủ Tướng Đức Olaf Scholz và Thủ Tướng Hòa Lan Mark Rutte, những người nói rằng không có quyết định nào được đưa ra. Một trợ lý của Michel sau đó đã thừa nhận rằng đề nghị này đã “ở trên bàn” nhưng vẫn cần phải có sự chấp thuận chính thức của Hội Đồng EU (Council of the EU hay Council of Ministers), có lẽ sẽ được quyết định vào tuần tới.

Hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày tại cung điện trang trí công phu ở ngoại ô Paris, ban đầu được dự định là dịp để bắt đầu xem xét lại các quy định về nợ và thâm hụt của EU, với sự tham gia của Thủ Tướng Ý Mario Draghi, cựu Thống Đốc Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu, là trung tâm của nỗ lực cùng với Macron.

Thay vào đó, với chương trình nghị sự được soạn lại vì chiến tranh, hội nghị thượng đỉnh nhiều lần cho thấy các nhà lãnh đạo EU cố gắng vượt lên tình hình chiến sự tại Ukraine dưới sự oanh tạc và đẩy hơn 2 triệu người phải rời nước nầy để chạy tị nạn.

Các nhà lãnh đạo phải vật lộn với giá năng lượng tăng vọt và khả năng gián đoạn nguồn cung cấp các nguyên liệu thô quan trọng, bao gồm cả các sản phẩm nông nghiệp có thể dẫn đến tình trạng thiếu lương thực trên toàn thế giới.

Nhưng các nguyên thủ quốc gia và đứng đầu chính phủ cũng đã dành gần 5 giờ đồng hồ để tranh luận về yêu cầu của Ukraine trong việc phê duyệt nhanh chóng đơn xin trở thành thành viên EU, mặc dù về mặt kỹ thuật không tồn tại quy trình nhanh như vậy. Các nhà lãnh đạo cuối cùng đã giải quyết bằng một tuyên bố ủng hộ mạnh mẽ và quan trọng về mặt biểu tượng.

Họ lưu ý rằng đơn xin gia nhập của Ukraine đã được đưa ra trước Ủy Ban (Châu Âu) [European Commission] để xem xét với tốc độ nhanh chưa từng có, khởi đầu một qui trình kéo dài nhiều năm, và cam kết sẽ làm mọi thứ có thể để đưa Ukraine đến gần hơn với EU trong thời gian chờ đợi.

Các nhà lãnh đạo cho biết: “Trong khi chờ đợi và không chậm trễ,” các nhà lãnh đạo nói, “chúng tôi sẽ tăng cường hơn nữa mối quan hệ của chúng tôi và làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác của chúng tôi để hỗ trợ Ukraine theo đuổi con đường Châu Âu của Ukraine. Ukraine thuộc gia đình Châu Âu của chúng tôi.” Tại cuộc họp báo hôm thứ Sáu, bà Ursula von der Leyen đã nói thẳng: “Chúng tôi đã mở ra con đường hướng tới chúng tôi cho Ukraine.”

Trong hội nghị thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo các nước cũng đồng ý sẽ cố gắng chấm dứt sự phụ thuộc của Châu Âu vào năng lượng từ Nga, mặc dù có những bất đồng đáng kể về việc điều đó có thể được hoàn thành nhanh chóng như thế nào và liệu mục tiêu có thể đạt được mà không làm tăng giá cho người dân và doanh nghiệp hay không.

Trong tuyên bố cuối cùng, các nhà lãnh đạo nói: “Chúng tôi đồng ý loại bỏ dần sự phụ thuộc của chúng tôi vào khí đốt, dầu và than nhập khẩu của Nga càng sớm càng tốt.” Trong đó họ cũng giao cho Ủy Ban Châu Âu phát triển một kế hoạch về các mục tiêu năng lượng vào cuối tháng Năm.

Một số nhà lãnh đạo của các nước phía nam EU, bao gồm cả Thủ Tướng Ý Mario Draghi, đã sử dụng hội nghị thượng đỉnh để thúc đẩy việc vay nợ chung, được mô phỏng theo chương trình nợ chung mang tính bước ngoặt trong kế hoạch cứu hộ và phục hồi kinh tế đại dịch Covid-19 của EU. Draghi cho biết chiến tranh đã tạo ra “nhu cầu xem xét lại toàn bộ bộ máy quản lý được biện minh bởi tình huống khẩn cấp này.”

Tuy nhiên, Thủ Tướng Hòa Lan Mark Rutte và các nhà lãnh đạo của các quốc gia tiết kiệm truyền thống khác đã nhanh chóng từ chối các đề xuất về việc tăng thêm nợ chung.

“Hòa Lan không ủng hộ các trái phiếu đồng Euro, hoặc việc phát hành các khoản nợ chung,” Rutte nói sau hội nghị thượng đỉnh. Đồng thời lưu ý rằng tốt hơn hết là nên chuyển hướng các khoản tiền từ kế hoạch phục hồi sau đại dịch của EU mà vẫn chưa được chi tiêu.

Nhìn chung, các viên chức và nhà ngoại giao EU cho rằng các nước EU khá đoàn kết trong việc cần phải đáp trả mạnh mẽ trước sự gây chiến của Nga. Và những bất đồng được đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh là một phần của sự cho và nhận thường xuyên giữa các thủ đô quốc gia với một loạt lợi ích và sự nhạy cảm khác nhau.

Một viên chức cao cấp của một quốc gia phía Bắc EU cho biết: “Có một cảm giác khẩn cấp được phổ biến và chia sẻ.” “Các vấn đề rất phức tạp và do đó, một câu nói đơn giản ‘chúng ta đoàn kết’ là không đủ.”

Macron và các nhà lãnh đạo khác ghi nhận sự thay đổi lập trường đã được một số nước thành viên thông qua trong những tuần kể từ khi Nga tấn công Ukraine, bao gồm quyết định cung cấp vũ khí [cho Ukraine] của Đức và gia tăng chi tiêu quân sự.

Macron nói: “Cách đây hơn 10 ngày, Đức đã quyết định thực hiện các khoản đầu tư mang tính lịch sử.” “Đan Mạch cũng đã đưa ra một lựa chọn lịch sử là đệ trình cho người dân của mình khả năng, trong vài tháng tới, quay trở lại dự án an ninh và quốc phòng của EU.” Ông nói thêm, “Bạn thấy đấy, ở khắp mọi nơi trên lục địa của chúng ta, những lựa chọn lịch sử đang được thực hiện, đánh dấu một bước ngoặt lớn. Chúng ta phải tổ chức điều đó ở cấp độ châu Âu để xây dựng năng lực chung đó, khi nói đến quốc phòng.”

Trên thực tế, EU có được quản lý để cùng hành động trong một chiến lược an ninh và quốc phòng chung một lần và mãi mãi hay không vẫn còn được xem xét.

Chủ Tịch Ủy Ban Âu Châu Ursula von der Leyen tại cuộc họp báo bế mạc hội nghị, đã thúc giục một cuộc điều tra về tội ác chiến tranh có thể xảy ra của Nga, bao gồm cả vụ đánh bom một bệnh viện phụ sản ở thành phố Mariupol, miền Đông Nam Ukraine.

“Quả thực là dã man, thật là khủng khiếp,” bà nói “Ví dụ như vụ bắn phá bệnh viện phụ sản này. Và tôi nghĩ cần phải có những cuộc điều tra về nghi vấn tội ác chiến tranh. Vì vậy, điều này phải được phản ảnh và ghi lại một cách tỉnh táo.”

“Chúng ta đang ở ngày thứ 15 của cuộc chiến khủng khiếp này,” bà von der Leyen nói thêm, đồng thời lưu ý rằng EU đã làm phần của mình để gây thiệt hại kinh tế cho Nga bằng các lệnh trừng phạt nghiêm khắc. “Bạn thấy rằng đồng Rúp đang rơi tự do. Nó đã mất giá hơn 50% so với đồng Euro. Bạn thấy rằng lãi suất tăng vọt ở Nga. Bạn thấy lạm phát tăng vọt. Các cơ quan xếp hạng [thế giới] đánh giá trái phiếu Nga là rác và suy thoái đang tấn công đất nước Nga. Điều này diễn ra trong vòng 15 ngày.”

Macron cho biết ông tin rằng hội nghị thượng đỉnh đã giúp các nhà lãnh đạo đối mặt với những lựa chọn quan trọng khi đối đầu với sự xâm lược quân sự của Nga.

“Ngày nay, chúng ta là những người Châu Âu không ở trong cuộc chiến,” ông nói. “Nhưng chúng ta cũng phải chia sẻ và can đảm để đưa ra những quyết định lịch sử, chịu trách nhiệm về thực tế rằng việc bảo vệ nền dân chủ và các giá trị của chúng ta có cái giá của nó, rằng việc đưa ra những lựa chọn độc lập này phải trả giá.”

Ông nói tiếp, “Và tôi tin rằng tôi có thể nói rằng các cuộc thảo luận ngày hôm qua và hôm nay đã dẫn đến nhận thức của người Âu Châu để đạt được tiến bộ theo hướng đó.”

Nguồn: “At summit, leaders see EU redrawn by Russia’s war“, David M. Herszenhorn & Jacopo Barigazzi, Politico, 11/3/2022