Vì sao Việt Nam thúc đẩy nhanh dự án sân golf của Trump?

 TS Phạm Đình Bá

Khi Tổng thống Trump làm mờ ranh giới giữa chính trị và kinh doanh — và đe dọa áp thuế cao đối với các đối tác thương mại — các chính phủ cảm thấy bị thúc ép phải ưu ái các dự án liên quan đến Trump.

Khi các quan chức tại quê nhà của lãnh đạo cao nhất Việt Nam gần đây đi từng nhà, thúc giục người dân ký vào thư đồng ý với kế hoạch xây dựng khu phức hợp golf mới của Tổ chức Trump, ông Lê Văn Trường muốn từ chối.

Các tài liệu quy hoạch hứa hẹn một “chuẩn mực mới về sang trọng, giải trí và kinh doanh.” Ông Trường, 54 tuổi, lại hình dung ra việc phải di dời một nghĩa trang nơi có năm thế hệ tổ tiên của mình và mất đi mảnh đất màu mỡ đã nuôi sống các gia đình địa phương suốt hàng thế kỷ.

Dù vậy, ông vẫn ký, bởi như ông nói, “tôi chẳng thể làm gì được.”

“Trump nói là tách biệt — giữa tổng thống và kinh doanh của ông ấy,” ông Trường nói. “Nhưng ông ấy có quyền làm bất cứ điều gì mình muốn.”

Khu phức hợp golf trị giá 1,5 tỷ USD này ở ngoại ô Hà Nội, cùng với kế hoạch xây dựng một tòa nhà chọc trời Trump ở TP.HCM, là những dự án đầu tiên của gia đình Trump tại Việt Nam — một phần của hoạt động kiếm tiền toàn cầu mà chưa từng có gia đình tổng thống Mỹ nào thực hiện ở quy mô này. Và khi cơn lốc này khiến gia đình Trump giàu hơn, nó cũng làm méo mó cách các quốc gia tương tác với Hoa Kỳ.

Để thúc đẩy nhanh dự án Trump, Việt Nam đã phớt lờ luật pháp của chính mình, các chuyên gia pháp lý cho biết, trao các ưu đãi còn hào phóng hơn cả những gì người địa phương có quan hệ tốt nhận được. Các quan chức Việt Nam, trong một bức thư mà The New York Times thu thập được, đã nêu rõ dự án này cần được hỗ trợ đặc biệt từ các cấp cao nhất của chính phủ Việt Nam vì “nhận được sự quan tâm đặc biệt từ chính quyền Trump và cá nhân Tổng thống Donald Trump.”

Các quan chức Việt Nam đã thúc đẩy dự án này trong bối cảnh ngoại giao căng thẳng. Họ chịu áp lực lớn phải đạt được một thỏa thuận thương mại nhằm tránh nguy cơ Tổng thống Trump áp thuế cao, điều sẽ ảnh hưởng tới khoảng 30% xuất khẩu của Việt Nam.

Eric Trump, con trai thứ hai của Tổng thống, là nhân vật trung tâm. Ông Trump đã có mặt tại Việt Nam để khởi công dự án golf vào thứ Tư, chưa đầy một năm sau khi gặp đối tác xây dựng địa phương là ông Đặng Thành Tâm. Trong một chiếc lều có mặt tiền mạ vàng, ông Trump nói với khách mời, bao gồm cả Thủ tướng Việt Nam, rằng “gia đình Trump sẽ khiến các bạn rất, rất tự hào.”

Nhà Trắng cho biết trong một tuyên bố qua email: “Tất cả các cuộc thảo luận thương mại của tổng thống hoàn toàn không liên quan đến Tổ chức Trump.” Họ lập luận rằng không có vấn đề đạo đức nào khi gia đình tổng thống phát triển khoảng 20 bất động sản mang thương hiệu Trump trên toàn thế giới, bởi các con trai của Tổng thống điều hành các doanh nghiệp này. Tuy nhiên, báo cáo công khai tài chính của Tổng thống Trump cho thấy ông vẫn hưởng lợi tài chính cá nhân từ hầu hết các dự án này.

Eric Trump, người không trả lời các yêu cầu phỏng vấn, khẳng định rằng ông chỉ đang làm công việc phát triển bất động sản. Các quan chức Việt Nam nói rằng ưu tiên các dự án Trump giúp thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước.

Nhưng khi các thỏa thuận diễn ra nhanh chóng và va chạm với các đe dọa về tự do thương mại của Mỹ, ranh giới giữa Trump tổng thống và Trump doanh nhân nay đã trở nên mờ nhạt đến mức các chính phủ cảm thấy bị thúc ép hơn bao giờ hết phải ưu ái mọi thứ liên quan đến Trump.

Trong khi các thỏa thuận khác của Trump đang diễn ra ở Serbia, Indonesia và Trung Đông, Việt Nam đã trở thành một ví dụ điển hình về cách thương hiệu Trump tạo ảnh hưởng và giành lợi thế, thách thức các chuẩn mực địa phương và thúc giục các lãnh đạo phê duyệt nhanh để làm hài lòng gia đình Trump.

Khi đàm phán thương mại trở nên căng thẳng, các quan chức Việt Nam đã cho phép dự án Trump khởi công mà chưa hoàn thành ít nhất nửa tá bước pháp lý bắt buộc, từ việc đảm bảo toàn bộ đất đai, tài chính đến đánh giá tác động môi trường. Quy trình này thường mất từ hai đến bốn năm. Nhưng hồ sơ cho thấy các tài liệu quy hoạch ban đầu chỉ được nộp ba tháng trước sự kiện hôm thứ Tư, được tổ chức trên mảnh đất vừa được san phẳng dưới cổng chào ghi “LỄ KHỞI CÔNG TRUMP INTERNATIONAL, HƯNG YÊN.”

Bộ Ngoại giao Việt Nam không trả lời các câu hỏi về tính hợp pháp của dự án.

Người dân, tụ tập bên ngoài khu vực xây dựng để xem lễ khởi công, bị cảnh sát giữ ở khoảng cách xa. Nhiều người lo lắng rằng sinh kế và đất đai của họ sẽ sớm bị thu hồi. Năm mươi năm sau khi kết thúc cuộc chiến khốc liệt với Hoa Kỳ, họ nói rằng họ sợ trở thành nạn nhân khi cách tiếp cận “làm nhanh và bất chấp quy tắc” của Trumpism tiếp tục lan rộng.

Thu hồi đất cho biệt thự

Trong hệ thống cộng sản của Việt Nam, toàn bộ đất đai thuộc sở hữu của Nhân dân và do nhà nước quản lý hoặc cho thuê. Phần lớn diện tích dự án golf vẫn do các gia đình có quyền sử dụng lâu dài kiểm soát. Ở huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên — nơi dự án Trump sẽ chiếm gần 10 km² dọc sông Hồng — cảm giác bị phản bội đang dâng lên.

Tại các cuộc họp dân vào đầu tháng Tư, các quan chức nói với hàng trăm người dân rằng điều tốt nhất họ có thể kỳ vọng là nhận được khoảng một nửa giá trị mà đất của họ có thể bán được ngay cả trước khi dự án golf được công bố vào tháng Mười. Giữa làn sóng phẫn nộ tại một cuộc họp, gần như tất cả mọi người đều đi ra ngoài như một dạng phản đối. Thông tin về mức giá được đề nghị lan truyền khắp các con phố và cánh đồng. Sự phản đối ngày càng gay gắt khi nông dân lo sợ mất đầu tư vào các cây giống phải mất nhiều năm mới trưởng thành, và mất đi sự an toàn mà đất đai mang lại cho nhiều thế hệ.

“Họ không lắng nghe chúng tôi,” bà Lê Thị Thanh, 57 tuổi, nói trong một buổi chiều nóng nực, khi đang ngồi ghép cành cho cây na non. “Họ chỉ đến đây và áp đặt ý muốn của họ.”

Quy trình phê duyệt xây dựng ở Việt Nam lẽ ra phải bắt đầu bằng việc xem xét độc lập vì lợi ích công cộng ở cấp huyện và tỉnh. Thực tế, như các cuộc phỏng vấn và tài liệu chính phủ cho thấy, hầu như không có điều đó xảy ra và các luật về quy hoạch đã bị gạt sang một bên.

Sau bức thư ngày 20/3 của các quan chức tỉnh nói rằng dự án cần được đối xử đặc biệt, chính phủ đã rút ngắn thời gian lấy ý kiến cộng đồng và không tuân theo các quy định thông thường về việc sử dụng ngân sách nhà nước cho nghiên cứu sơ bộ, theo tài liệu cho thấy. Các chuyên gia pháp lý cho biết dự án này mâu thuẫn với quy hoạch nhà ở của tỉnh.

Toàn bộ khu phức hợp, với các biệt thự do Trump thiết kế và 36 lỗ golf, một trong bốn khu phát triển, sẽ bổ sung thêm 35.000 cư dân, công viên giải trí và khu thương mại đô thị.

Ngoài ra, dự án được quy hoạch ở khu vực ven sông từng bị ngập lụt trong một cơn bão năm ngoái, và tỉnh này còn rải rác bom mìn chưa nổ từ thời chiến tranh Việt Nam. Sáu tháng trước, một quả bom nặng 200 pound đã được phát hiện.

Tuy nhiên, vào ngày 15/5, chỉ hơn ba tháng sau khi nộp hồ sơ chính thức đầu tiên, chính phủ trung ương Việt Nam đã kết thúc sớm quy trình quy hoạch để cho phép đầu tư và tổ chức lễ khởi công — như bức thư hồi tháng Ba đã đề nghị — để phù hợp với lịch trình của Eric Trump và tránh “bỏ lỡ cơ hội tận dụng sự ủng hộ từ chính quyền Donald Trump.”

Cùng ngày hôm đó, người dân vội vã đến địa điểm tổ chức lễ khởi công, chỉ để thấy rằng một số công trình đã bắt đầu. Một chiếc Rolls-Royce Phantom màu đen (trị giá khoảng 500.000 USD, thuộc sở hữu của đối tác Trump, ông Tâm) đậu gần các máy xúc, theo hình ảnh chụp được, cách nghĩa trang gia đình ông Trường và các gia đình đang làm ruộng khoảng 100 mét.

Tại lễ khởi công, Thủ tướng Phạm Minh Chính dường như rất chú ý đến khả năng phản ứng của dư luận ở một đất nước mà, dù là nhà nước độc đảng, người dân không ngại phản đối nếu bị cưỡng chế khỏi nơi sinh sống và làm việc.

Ông Chính lớn tiếng trước đám đông gồm các ngân hàng, tướng lĩnh và khách mời của Trump mặc vest hoặc giày cao gót lấp lánh, chỉ đạo chính quyền tỉnh đảm bảo rằng những người hy sinh tài sản sẽ “có sinh kế mới và nhà mới tốt hơn nhà cũ.”

Ông cũng nói dự án sẽ “nhận được sự hỗ trợ tối đa” để “tăng cường hơn nữa quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ”. Ông hứa dự án sẽ hoàn thành vào năm 2027.

Một số luật sư và nhà phát triển cho biết, dù bộ máy hành chính của Việt Nam có thể chậm chạp, tốc độ của dự án Trump là chưa từng có, bất hợp pháp và không công bằng với các nhà đầu tư khác.

Người dân nói rằng nhu cầu của họ bị gạt sang một bên để làm hài lòng những người đã giàu.

“Họ sẽ có khách sạn, sân golf và hồ bơi,” ông Trường nói. “Chúng tôi sẽ chẳng có gì.”

Rủi ro cho quan hệ Mỹ – Việt

Sân golf Trump được coi là phần mở rộng của nước Mỹ và Nhà Trắng khi chính phủ Việt Nam coi chính quyền Trump và Tổ chức Trump là một.

“Khi ông ấy muốn xây dựng dự án ở Việt Nam, đó là thương hiệu cá nhân của ông ấy, và Việt Nam muốn thể hiện mối liên hệ đó,” ông Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, người từng tham gia soạn thảo một số luật đất đai của Việt Nam, cho biết.

Một phần động lực là niềm tự hào dân tộc: Chỉ một số ít quốc gia có dự án của Trump, và Việt Nam muốn gia nhập câu lạc bộ đó. Nhiều người Việt cũng ngưỡng mộ ông Trump vì sự giàu có và lập trường cứng rắn với Trung Quốc.

Cuối tháng 4 và đầu tháng 5, theo các quan chức Mỹ, Washington đã cảnh báo Việt Nam rằng hy vọng được giảm thuế của họ đang gặp rủi ro vì Mỹ cho rằng quá nhiều công ty Trung Quốc đã chuyển sang Việt Nam để tránh thuế áp lên Trung Quốc.

Các quan chức Việt Nam nói, cả công khai và riêng tư, rằng họ hy vọng dự án golf Trump sẽ là biểu tượng thiện chí, gắn kết Mỹ và Việt Nam hơn nữa.

Lễ khởi công diễn ra chỉ vài ngày sau khi nhà đàm phán thương mại của chính quyền Trump, ông Jamieson Greer, gặp Bộ trưởng Công Thương Việt Nam Nguyễn Hồng Diên tại Hàn Quốc. Đây là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên của họ kể từ khi ông Trump áp (rồi tạm dừng) mức thuế 46% lên Việt Nam, quốc gia xuất khẩu sang Mỹ nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác.

Tuy nhiên, các nhà kinh tế lưu ý rằng các dự án phát triển lớn được thúc đẩy bởi ưu ái chính trị, thay vì tính toán đầu tư truyền thống, thường mất phương hướng. Khi đề cao quan hệ cá nhân hơn năng lực, chúng có thể làm xói mòn niềm tin công chúng. Dự án Trump, ban đầu được công bố là khu cộng đồng golf, nay bao gồm nhiều hạng mục hơn, và người dân tập trung gần nơi khởi công yêu cầu minh bạch hơn về quy mô và tác động của nó.

Nhiều nhà phân tích cho rằng việc ưu ái đặc biệt cho doanh nghiệp gia đình Trump làm suy yếu nỗ lực của ông Tô Lâm, lãnh đạo cao nhất Việt Nam, trong việc tạo ra môi trường kinh doanh hiện đại, công bằng hơn và ít tham nhũng hơn.

“Điều này đẩy Việt Nam theo hướng các giao dịch kinh doanh mang tính cá nhân, thay vì dựa vào thị trường, minh bạch và đồng nhất,” ông Ja-Ian Chong, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, người nghiên cứu về Đông Nam Á, nhận xét.

Ông nói thêm, càng làm nhanh, nguy cơ xảy ra vấn đề lớn càng cao. Ở Indonesia, chính quyền đã dừng xây dựng một dự án golf khác của Trump năm nay vì quản lý nước kém. Ông Tâm, đối tác xây dựng địa phương của Trump tại Việt Nam, cam kết tại lễ khởi công sẽ tiếp tục làm nhanh trước khi bàn giao dự án golf tư nhân cho Tổ chức Trump vận hành.

Với những người lo lắng về đất đai của mình, tốc độ thay đổi khiến rắc rối dường như là điều không thể tránh khỏi và rất gần kề.

“Chỉ trong năm ngày, họ đã lấp đầy toàn bộ đất nông nghiệp đó và dựng lều cho buổi lễ,” bà Đỗ Thị Suất, 63 tuổi, nói khi ngồi nhìn lễ khởi công từ hàng cây giống. “Sao họ lại làm nhanh thế?”

“Họ sẽ lấy đất của chúng tôi”, bà nói. “Rồi chúng tôi sẽ sống thế nào”?

______________

Nguồn:

https://www.nytimes.com/2025/05/25/world/asia/trump-vietnam-golf-project.html