VN cần có đường sắt cao tốc Bắc-Nam nhưng…

Nguyễn Đình Ấm (VNTB)

Nếu làm đường sắt cao tốc hiện đại tốc độ từ 250km/h trở lên tốn những 70 tỷ USD sẽ có nguy cơ lãng phí, ít hàng, ít khách, kém hiệu quả.

Cần có đường sắt cao tốc

Địa lý nước ta rất thuận lợi trong việc kiến tạo giao thông, đặc biệt là hàng không (HK) và đường sắt vì lãnh thổ trải dài từ vĩ độ 8 đến vĩ độ 23 với độ dài hơn 2.000km.

Do có những đô thị lớn, dân cư, tài nguyên trù phú ở hai đầu đất nước nên các con đường Bắc-Nam rất nhộn nhịp. Đường bay Hà Nội-Sài Gòn là một trong những đường bay nhộn nhịp nhất thế giới. Theo đó, đường sắt Bắc-Nam cũng phải nhộn nhịp như đường hàng không nhưng vì đường sắt quá lạc hậu, chậm trễ nên không được hành khách lựa chọn như đường hàng không.

Nay nếu có đường sắt hiện đại, tốc độ ít nhất cỡ 100-150 km/h thì cùng với đường hàng không giao lưu kinh tế, văn hóa, du lịch…giữa hai miền sẽ càng nhộn nhịp, đất nước phát triển nhanh hơn.

Đường sắt có ưu thế là chở được nhiều hành khách, hàng hóa, an toàn, ổn định, ít ô nhiễm môi trường, bổ sung hữu hiệu cho đường HK khi thiên tai, thời tiết, chiến tranh. Đường HK có hạn chế chủ yếu chỉ chở hành khách

Chính vì ưu thế của đường sắt mà hầu hết các nước trên thế giới đều phát triển đường sắt dù vốn ban đầu lớn hơn xây dựng hạ tầng cho mạng sân bay. Dù vốn lớn nhưng hạ tầng đường sắt sử dụng hàng vài trăm năm hoặc hơn nữa nên cuối cùng vẫn có lãi lớn cho nền kinh tế.

Theo tôi, trước mắt Việt Nam chỉ hiện đại hóa tuyến đường sắt Bắc-Nam vì đây là con đường giao lưu giữa hai vùng kinh tế trù phú, dân cư đông đúc mang lại hiệu quả lớn nhất. Thời gian qua Lào bỏ ra 6 tỷ USD làm đường sắt cao tốc Vân Nam-Viên Chăn là thất sách khủng khiếp. Con đường này chỉ chuyên chở hàng hóa, hành khách từ Vân Nam đến Viên Chăn, Thái Lan và ngược lại.

Đoạn đường qua các tỉnh bắc Lào toàn đồi núi dân cư thưa thớt, kinh tế nghèo nàn có bao nhiêu khách đi lại, có gì để chuyên chở ngoài xuất khẩu ít quặng, sắn, gỗ sang Trung Quốc.  Bán tài nguyên khoáng sản, phá rừng lấy gỗ, trồng sắn xuất sang Trung Quốc là kiểu “bán lúa non”; nhập hàng gia dụng giá rẻ từ Trung Quốc bóp chết nền sản xuất trong nước là phá hoại đất nước chứ lợi lộc gì? Hiện nay người Trung Quốc tràn ngập ở Lào, đi đâu cũng thấy người, doanh nghiệp Trung Quốc.

Tóm lại, con đường sắt Vân Nam-Viêng Chăn không mang lại lợi ích gì cho Lào mà chủ yếu cho Trung Quốc, Thái Lan. Vì vậy nếu Việt Nam hiện đại hóa đường sắt thì trước tiên chỉ với đường Hà Nội-Sài Gòn còn đường sắt cao tốc từ Trung Quốc sang Việt Nam cũng đi qua toàn vùng đồi núi như bắc Lào thì chưa cần thiết khi nền tài chính còn eo hẹp, mức sống dân ta còn thấp.

Hiện nhà nước đang làm sân bay ở Lào Cai, Lai Châu là chính xác. Những sân bay, đường bay này trước mắt không sinh lợi nhưng bảo đảm an ninh, quốc phòng và bổ sung hỗ trợ đường bộ hay bị thiên tai, sạt, lở…

Hiện đại hóa như thế nào, dựa vào đối tác nào

Hiện nay mức sống dân ta còn thấp, nền kinh tế chưa thật phát triển nên nếu làm đường sắt cao tốc hiện đại tốc độ từ 250km/h trở lên tốn những 70 tỷ USD sẽ có nguy cơ lãng phí, ít hàng, ít khách, kém hiệu quả.

Ở ngành hàng không đã trải qua thời kỳ này. Từ những năm 1990 trở về trước hàng không đều bán vé dưới chi phí rất nhiều mà vẫn không có khách đi. Ngoài đường bay Hà Nội-Sài Gòn các đường bay Hà Nội, Sài Gòn-Điện Biên, Phú Bài, Đông Tác (Phú Yên), Pleiku, Buôn ma thuột, Phù Cát, Cát Bi, kể cả Đà Nẵng… đều vắng khách, sân bay, hãng HK quá lô lỗ phải dừng bay nhiều lần.

May mà thời đó còn kinh tế bao cấp hãng HK quốc gia nhận xăng dầu, vật tư bao nhiêu, chở khách bấy nhiêu nên không bị khó khăn, phá sản. Năm cao nhất HKVN dù dư thừa rất nhiều máy bay nhưng chỉ chuyên chở được từ 500.000 -1,5 triệu khách.

Đến nay, sau hơn 30 năm dù mức sống dân ta đã tăng lên vài lần, chục lần nhưng trừ vài sân bay, như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Phú Quốc, Liên Khương, Đà Nẵng có lãi còn 4 sân bay hòa vốn, 11 sân bay lỗ. Các hãng hàng không cũng đều lỗ hoặc lãi ít.

Về đường sắt, kinh nghiệm ở Trung Quốc thấy rõ. Dù mức sống dân của họ cao hơn ta 3-4 lần nhưng trừ những ngày lễ, tết những toa tàu hiện đại, tốc độ cao thường xuyên vắng khách, nhiều nhà tàu đang lỗ lớn trước nguy cơ phá sản. Cả nước Trung Quốc cũng trước nguy cơ phá sản do tàu từ quá mức, không hợp lý vào cơ sở hạ tầng và bất động sản.

Vừa rồi có ý kiến của Facebooker Tong Thanh Nguyen và nhiều ý kiến khác đề xuất giải pháp chỉ nâng cấp đường sắt với chi phí thấp hơn 70 tỷ USD theo tôi là hợp lý. Theo tôi, chỉ nên chi cỡ chục tỷ USD hiện đại hóa đường sắt bằng cách cải tạo lại con đường sắt cũ nâng chiều ngang đường sắt lên  1.435mm, chỉnh trang lại toàn bộ cầu, hầm, nền đường, tà vẹt, đóng toa mới hiện đại, tiện nghi, xây rào chắn tất cả hệ thống đường sắt để tàu chạy tốc độ tới 150km/h.

Hệ thống đường sắt này sẽ chở hàng, khách thu nhập thấp và trung bình. Việc cải tạo này sẽ không quá tốn kém vì phần lớn công việc người Việt Nam có thể làm được, khai thác đường sắt như vậy đến 20, 30 năm nữa khi nền kinh tế đã phát triển, mức sống dân ta đã cao thì tiến đến nâng tốc độ tàu hỏa lên 300km/h trở lên là vừa, hiệu quả vì chỉ nâng cấp hạ tầng cũ.

Đối tác nào?

Nước ta hiện nay trong tình trạng không yên ổn, phần lãnh thổ, biển, đảo đang bị chiếm đóng và còn nguy cơ tiếp tục. Vì vậy, việc xây dựng, kiến thiết đất nước phải luôn bảo đảm với an ninh, quốc phòng. Các dự án sân bay, đường bộ, đường sắt, đường hàng không, các nhà máy sản xuất hàng thiết yếu đều phải tính đến an ninh, quốc phòng. Đặc biệt, phải chọn những đối tác trung thực không có khả năng xâm phạm đến an ninh, quốc phòng, chất lượng sản phẩm tốt và cấm hối lộ trong quan hệ kinh tế như Nhật Bản, Pháp, Đức, Anh, Úc, Mỹ mà ta đã từng hợp tác./.