Những điều nên biết về cuộc đàn áp các nhà hoạt động môi trường

Hiếu Bá Linh dịch (VNTB)

Chính phủ ngày càng “nóng nảy” đối với hoạt động môi trường ở Việt Nam

Người đứng đầu một tổ chức nghiên cứu năng lượng đã bị chính quyền Việt Nam bắt giữ hồi tuần trước. Đây là vụ mới nhất trong một loạt vụ bắt giữ các nhà hoạt động môi trường nổi tiếng, cho thấy sự nóng nảy ngày càng tăng của chính phủ đối với hoạt động môi trường ở Việt Nam.

Theo tổ chức nhân quyền Dự án 88, bà Ngô Thị Tố Nhiên, giám đốc điều hành của tổ chức tư vấn độc lập Sáng kiến ​​Chuyển đổi Năng lượng Việt Nam có trụ sở tại Hà Nội, đã bị bắt vào ngày 15/9 mà “không rõ lý do”.

Bà Nhiên trước đây đã làm việc với các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới và Liên Hợp Quốc. Tổ chức nghiên cứu của bà có mục đích đẩy nhanh quá trình chuyển đổi của Việt Nam từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng tái tạo. Bà được cho là nhà hoạt động môi trường thứ sáu bị bắt trong vòng hai năm nay trong cuộc đàn áp toàn quốc nhằm vào một số gương mặt nổi tiếng nhất trong lĩnh vực bảo vệ môi trường của Việt Nam, bao gồm cả các tổ chức phi lợi nhuận hàng đầu đã đăng ký hoạt động.

“Trong hai năm qua, nhà nước độc đảng của Việt Nam đã bỏ tù toàn bộ lãnh đạo phong trào bảo vệ khí hậu của đất nước này với những cáo buộc gán ghép về trốn thuế”, Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88 bày tỏ với tờ TIME và nói thêm rằng làn sóng bắt giữ cho thấy chính phủ Việt Nam tin là họ có thể “làm bất cứ điều gì họ muốn”.

Tuần tới (ngày 28/9), Hoàng Thị Minh Hồng, nguyên Giám đốc Trung tâm Hành động và Mạng lưới vì Tăng trưởng và Môi trường, dự kiến ​​sẽ ra tòa về tội trốn thuế – cáo buộc mà giới phê bình cho rằng thường được dùng như một công cụ chính trị để trừng phạt những người bất đồng chính kiến. (1) Việc bà Hồng bị bắt giam hồi tháng 5 đã làm dấy lên mối lo ngại trong cộng đồng quốc tế về những hạn chế đối với quyền tự do dân sự ở nước này. Tổ chức phi chính phủ của bà, được thành lập vào năm 2013 và đóng cửa hồi năm ngoái, tập trung vào việc khuyến khích thanh niên Việt Nam quan tâm đến các vấn đề môi trường, từ ô nhiễm môi trường đến buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp.

Phó Giám đốc Tổ chức Theo dõi Nhân quyền châu Á Phil Robertson cho biết: “Điều đã trở nên rõ ràng một cách đáng kinh khiếp là chính phủ đã quả quyết rằng bất kỳ ai hoạt động chống lại biến đổi khí hậu và thúc đẩy bảo vệ môi trường đều là phản đối chính phủ và Đảng Cộng sản cầm quyền Việt Nam về mặt chính trị”.

“Kết luận vô lý này là dấu hiệu rõ ràng về sự độc đoán và hoang tưởng của các nhà lãnh đạo đất nước này.”

 Tại sao vấn đề môi trường?

Các vấn đề môi trường đã trở nên chính trị hóa ở Việt Nam trong những thập niên gần đây, với những khiếu nại về môi trường thường dẫn đến sự chỉ trích chính phủ. Giữa cuối những năm 2000 và đầu những năm 2010, một dự án khai thác bauxite đầy tham vọng do chính phủ triển khai đã gây ra sự phản đối gay gắt từ người dân địa phương, lo ngại về tác động môi trường và sự tham gia của Trung Quốc vào dự án. Năm 2016, một vụ tràn hóa chất dọc bờ biển miền Trung Việt Nam, hiện được coi là một trong những thảm họa môi trường tồi tệ nhất của Việt Nam, sau đó là phản ứng lảng tránh của chính phủ trước hậu quả, đã gây ra các cuộc biểu tình quy mô lớn hiếm hoi và cuối cùng bị chính quyền đàn áp bằng các vụ bắt giữ.

“Trong khi sức ép to lớn đối với hệ sinh thái Việt Nam là mối quan tâm cấp bách của công chúng, hoạt động thu hút sự chú ý đến các vấn đề môi trường đôi khi cũng thu hút sự chú ý đến các chính sách môi trường kém hiệu quả và các hoạt động kinh doanh bất hợp pháp”, Jonathan D. London, giáo sư và học giả về Việt Nam tại Đại học Leiden ở Hà Lan, cho biết. “Điều này thường được chính quyền coi là một sự chỉ trích toàn diện và thách thức công khai đối với sự cai trị độc đảng.”

Ngoài các nhà hoạt động, các luật sư môi trường, các học giả và nhà báo cũng là mục tiêu nhắm tới. “Chính quyền ngày càng trở nên cố chấp hơn trong những năm gần đây và các nhà nghiên cứu rất thận trọng”, Ole Bruun, giáo sư khoa học xã hội tại Đại học Roskilde ở Đan Mạch, người đã nghiên cứu về hoạt động môi trường ở Việt Nam, cho biết. “Nếu ai đó vượt qua ranh giới mong manh giữa hoạt động tích cực và hoạt động phi chính phủ, đồng thời chỉ trích chính phủ, thì chính quyền sẽ có hành động cứng rắn.”

Hậu quả ngoại giao

Khi hoạt động vận động vì môi trường trong nước tiếp tục phải đối mặt với sự đàn áp, các chuyên gia cho rằng cách tiếp cận mạnh tay của chính phủ Việt Nam trong việc bịt miệng những người chỉ trích sẽ vẫn là một điểm nhức nhối trong các cam kết ngoại giao ngày càng tăng của đất nước.

Vào tháng 6, chính phủ Đức bày tỏ quan ngại về việc bắt giữ bà Hồng, một chuyên gia môi trường, và chỉ trích việc bắt giữ bà là đi ngược lại thỏa thuận đưa xã hội dân sự vào Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng giữa Việt Nam và các quốc gia thành viên G7 (bao gồm cả Đức), Đan Mạch và Na Uy – một thỏa thuận được ký kết vào tháng 12 năm ngoái theo đó Việt Nam sẽ nhận được 15,5 tỷ USD hỗ trợ tài chính để loại bỏ than và đạt mức phát thải carbon bằng 0 vào năm 2050.

Đối mặt với áp lực quốc tế và mục tiêu chuyển đổi năng lượng đầy tham vọng, Chính phủ Việt Nam đã phần nào nhượng bộ. Ngụy Thụy Khanh, một nhà hoạt động khí hậu nổi tiếng và là người sáng lập Trung tâm Phát triển và Đổi mới Xanh phi lợi nhuận, người bị bắt giữ năm ngoái đã vấp phải sự phản đối kịch liệt cả trong và ngoài nước, đã được thả một cách lặng lẽ vào tháng 5—năm tháng trước ngày mãn hạn tù. Không có lý do chính thức nào được đưa ra cho việc trả tự do sớm cho bà, nhưng các nhà quan sát vào thời điểm đó suy đoán rằng đó là để trấn an những nhà bảo vệ môi trường khác trong nước mà những kiến thức chuyên môn của họ cần cho kế hoạch chuyển đổi năng lượng của Việt Nam.

Cựu nhà báo Mai Phan Lợi, người sáng lập Trung tâm Truyền thông Giáo dục Cộng đồng phi lợi nhuận về môi trường, cũng được ra tù trong tháng này sau khi bị kết án 4 năm vì tội trốn thuế vào tháng 1 năm 2022. Ông được trả tự do sớm ngay trước khi Tổng thống Joe Biden đến thăm Hà Nội nhằm nâng cấp quan hệ song phương Hoa Kỳ và Việt Nam. Việc trả tự do cho Lợi được cho là kết quả của chiến dịch vận động ngầm của các quan chức Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam. Một lá thư lưỡng đảng, do một số thành viên Quốc hội viết cho Biden trước chuyến đi Hà Nội, cũng kêu gọi Tổng thống lên án các hành vi vi phạm nhân quyền ở Việt Nam.

Nhưng trong tuyên bố chung của Biden và TBT Nguyễn Phú Trọng, nhân quyền “hầu như không được đề cập đến”, ông Swanton của Dự án 88 lưu ý. Còn Bạch Hùng Dương, đồng nghiệp của Lợi, Giám đốc Trung tâm Truyền thông giáo dục cộng đồng, người bị kết án 27 tháng tù vì tội trốn thuế, vẫn bị tạm giam.

Học giả Bruun cho biết, bất chấp sự lên án rộng rãi, thành tích nhân quyền đáng lo ngại của Việt Nam khó có thể cản trở đáng kể mối quan hệ ngày càng sâu sắc của nước này với phương Tây, đặc biệt khi Việt Nam được coi là một đối tác ngoại giao ngày càng hấp dẫn trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về Trung Quốc.

“Thế giới phương Tây đã chọn cách nhắm mắt làm ngơ trước nhiều diễn biến khó chịu ở đất nước này, bao gồm cả tình trạng môi trường cực kỳ kém cỏi”, ông Bruun nói. “Mặc dù tình trạng đàn áp và vi phạm nhân quyền ngày càng gia tăng, nhưng tôi lo ngại rằng xung đột giữa các cường quốc sẽ khiến Việt Nam dễ dàng thoát khỏi hậu quả”.

____________

Nguồn:

https://time.com/6316575/vietnam-environmental-crackdown/