Bình luận về khả năng Washington và Hà Nội kỳ này có thể nâng quan hệ Mỹ – Việt lên “Đối tác chiến lược” hay không, giới phân tích cho rằng, điều đó xuất hiện như một đòi hỏi khách quan từ cả hai phía.
Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ tới Hà Nội ngày 10/9/2023, theo loan báo chính thức từ phát ngôn viên Nhà Trắng Karine Jean-Pierre vừa công bố ngày 28/8. Thông cáo cho hay trong thời gian ở Hà Nội, ông Biden sẽ gặp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và các lãnh đạo chủ chốt của Việt Nam để bàn cách thắt chặt hơn nữa mối bang giao Việt Nam – Hoa Kỳ. Vẫn theo người phát ngôn từ Nhà Trắng, “trong chuyến thăm của Tổng thống Biden tới Việt Nam, lãnh đạo hai nước sẽ tìm kiếm các cơ hội để phát huy tăng trưởng cho nền kinh tế Việt Nam, tập trung vào công nghệ và đổi mới, mở rộng mối quan hệ giữa nhân dân hai nước thông qua trao đổi giáo dục và các chương trình phát triển lực lượng lao động, chống biến đổi khí hậu và tăng cường hòa bình – thịnh vượng – ổn định cho khu vực.” (1) Sáng 28/8, Việt Nam đón Thủ tướng Singapore, sau đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã hội đàm với ông Lý Hiển Long. Hai Thủ tướng Việt Nam và Singapore nhất trí nghiên cứu khả năng nâng cấp quan hệ lên “Đối tác chiến lược toàn diện” trong thời gian tới (2). Do lệch múi giờ, sáng 28/9, tờ Tuổi trẻ mới chạy chapeau “Bộ Ngoại giao Việt Nam thông báo Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thăm Việt Nam trong hai ngày 10 và 11/9, theo lời mời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng”.
Một chương mới trong quan hệ giữa Việt Nam với Hoa Kỳ sẽ bắt đầu. Chương “tân sử” này thật ra được hé lộ từ phát biểu của Ngoại trưởng Blinken hồi tháng 4/2023 khi ông này tuyên bố, Việt Nam giờ đây “đã sát cánh cùng với Hoa Kỳ trong giai đoạn cần hỗ trợ nhau nhất”. “Sát cánh” có nghĩa là “vai kề vai”, tức là loại diễn ngôn xưa nay Hoa Kỳ chỉ dùng để nói về đồng minh hay các đối tác hàng đầu (3). Chương “sử mới” này – như một bí mật công khai – được dư luận biết đến, khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã cử Trưởng ban Đối ngoại Lê Hoài Trung sang Washington để chuẩn bị các công việc liên quan đến cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước. Chuyến thăm Mỹ của ông Lê Hoài Trung diễn ra gần như tiếp nối với chuyến công du Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính cho thấy sự nhất quán trong “ngoại giao cây tre” của Việt Nam (4). Cho nên ngày 22/8 vừa qua, tuy phát ngôn viên của Nhà Trắng “né” Việt Nam trong thông cáo về chuyến công du của ông Biden dự Hội nghị thượng đỉnh G20 tại New Delhi, giới quan sát vẫn khẳng định, Tổng thống Biden vẫn đến Việt Nam, bởi vì “việc ông Biden thăm Hà Nội xem ra không đơn giản là chuyện bỏ sang một bên mà được” (5).
Có lẽ không có thời điểm nào thích hợp hơn dịp thăm Việt Nam lần này để người dân Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, các nhà lãnh đạo từ cả hai Đảng ở Mỹ cùng nhớ lại thông điệp của Tổng thống Truman sau khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai. Theo đó, nước Mỹ cam kết sẽ hỗ trợ các quốc gia tự do đối mặt với các áp lực cưỡng bức và giúp họ duy trì độc lập quốc gia và chống lại mọi hành động xâm lược từ bên ngoài. Đây là cơ sở cho chính sách giúp đỡ và hỗ trợ kinh tế của Mỹ đối với các nước đang phải đối mặt với sự đe dọa từ các thế lực thù địch. [I believe that we must help free peoples to maintain their free institutions and their national integrity against aggressive movements… Harry S. Truman tuyên bố tại Quốc hội vào ngày 12/3/1947] (6). Và dịp này, nước Mỹ dường như cũng tưởng niệm ngày 11/9 với lời nguyền, an ninh và thịnh vượng của Hoa Kỳ nhiều lúc tùy thuộc vào an ninh và thịnh vượng ở những vùng đất xa xôi trên quả địa cầu này. Sau Việt Nam, Tổng thống sẽ tới Alaska để tham dự lễ tưởng niệm cùng các thành viên của chính phủ, quân đội và gia đình họ (7).
Phải ghi nhận, thành công trong chiến lược “Ấn Thái Dương tự do và rộng mở” (FOIP) của Mỹ và phương Tây ngày nay có phần nhờ đã biết khai thác tối đa chính sách “ngoại giao chiến lang” quá đà của Trung Quốc. Giờ thì Tập Chủ tịch có thể đổ lỗi cho Ngoại trưởng Tần Cương, vị Ngoại trưởng đào hoa vừa nhậm chức được 7 tháng đã bị bay ghế, hay cho Vương Nghị (Wang Yi), thậm chí là cả Dương Khiết Trì (Yang Jiechi). Đặc biệt, Dương Ngoại trưởng từng nổi tiếng với tuyên bố gây sốc cho cả khối Đông Nam Á tại cuộc Hội nghị An ninh khu vực ở Hà Nội vào tháng 7/2010, khi ông Dương nhìn thẳng vào Ngoại trưởng Singapore mà rằng: “Quý vị phải nhớ, Trung Quốc là một đại quốc và các nước khác chỉ là tiểu quốc, và đó là sự thật!” (8) Ngày nay ông Tập thật khó có thể đi bán dạo bài thuốc “một cộng đồng chung vận mệnh” đối với ASEAN, bởi vì còn mấy nước tin Trung Quốc nữa? Riêng Việt Nam thì đã đổi bài học “sống chung với Trung Quốc” bằng xương máu của bao nhiêu thế hệ qua hàng ngàn năm giữ nước và dựng nước của mình (9). Dân tộc này, trải qua một cơn đại dịch kinh hoàng, hiểu thế nào là nguồn gốc của hiểm họa cũng như tình nghĩa của bạn bè…
Loan báo của Nhà Trắng chưa đề cập cụ thể việc Tổng thống Biden có nâng cấp quan hệ Mỹ – Việt lên “Đối tác chiến lược” hay không. Tuy nhiên giới phân tích và quan sát trong khu vực cũng như trên thế giới tin rằng, đó sẽ là một nội dung nổi bật trong nghị trình của Tổng thống và Lãnh đạo Việt Nam. Bởi điều này, nếu được thành tựu sau bao đón đợi, sẽ góp phần gia cố thêm nền tảng “xoay trục” trong chính trị đối ngoại của nhiều đời Tổng thống Mỹ, cũng như các yêu cầu trợ giúp nhiều mặt đối với Việt Nam. Và gần đây nhất, từ “Bộ tứ” (QUAD) làm trụ cột cho FOIP, chúng ta chứng kiến sự xuất hiện liên tục của nhiều kết nối “tay ba”, từ AUKUS (Úc – Anh – Mỹ) trước đây đến JAPHUS (Nhật – Philippines – Mỹ) gần đây. Giống như hình ảnh “sóng sau xô sóng trước”, một khi AUKUS, JAPHUS được định dạng, rồi đây sẽ tiếp nối thêm JAKOUS (Nhật – Hàn – Mỹ). Tất nhiên, động năng then chốt bao trùm “Ấn Thái Dương tự do và rộng mở” (FOIP) vẫn là cấu trúc QUAD không thể thay thế – Quadrilateral Security Dialogue. Các kết nối từ QUAD đến AUKUS, từ JAPHUS đến JAKOUS… sẽ trở thành những lực lượng nòng cốt cho chiến lược chung nhằm đối phó với sự hung hăng của Trung Quốc. Liệu sau chuyến thăm Việt Nam lần này, “Bộ tam” tiếp theo sẽ là những nước nào? (10)
(3) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-65327268
(5) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-66612964
(6) https://www.history.com/this-day-in-history/truman-doctrine-is-announced
(8) https://www.hoover.org/research/beijings-view-world
Leave a Comment