Căt ngang hay bổ dọc

Xuân Sơn Võ

Hồi ấy, chúng tôi hay phải lựa chọn giữa “cắt ngang” và “bổ dọc”. Xin đừng hiểu là mổ ngang hay mổ dọc, mà là tìm hiểu các vấn đề theo kiểu “cắt ngang” hay “bổ dọc”, gọi nôm na là nghiên cứu.

Cắt ngang là chỉ xem xét các vấn đề tại một khung thời điểm nhất định, trong một không gian nhất định. Ví dụ, trong năm 2023, có bao nhiêu bệnh nhân đến khám tại bệnh viện, gồm những lứa tuổi nào, bao nhiêu nam, bao nhiêu nữ, gồm có những loại bệnh nào, số tiền trung bình phải đóng, cao nhất, thấp nhất, mức độ hài lòng ra sao… Còn bổ dọc là xem xét một vấn đề nào đó xuyên suốt một quá trình.

Mấy ngày nay, chúng ta đang chứng kiến việc xét xử vụ án “giải cứu”. Chúng ta “nóng m.áu” vì những phát ngôn của đám c.ẩu quan chức, với thái độ trâng tráo của chúng. Đó là vì chúng ta mới nhìn nhận đám này qua con mắt “cắt ngang”, chỉ với một vụ “giải cứu” mà thôi. Để có được sự trâng tráo, vô liêm sỉ đó, cần cả một quá trình rèn luyện, mà chỉ có thể hiểu nổi bằng cách “bổ dọc” mà thôi.

Cũng vì đang nhìn theo kiểu “cắt ngang”, nên có bạn thắc mắc, rằng chúng ăn hối lộ 15 tỉ, lấy đâu ra 25 tỉ để đền. Các bạn tưởng chúng chỉ ép buộc người ta phải đưa hối lộ, và nhận hối lộ trong mỗi vụ án này thôi hay sao? Đây mới chỉ là một vụ được khui ra trong thời điểm dịch. Không ai dám chắc là ngay trong thời điểm ấy, ngay trong những công việc liên quan đến chống dịch ấy, còn bao nhiêu vụ nữa chưa được khui ra. Đấy là chưa kể, trong cả quá trình bao nhiêu năm nay, có bao nhiêu cái “cắt ngang” tương tự, mang lại bao nhiêu tỉ tỉ tiền hối lộ.

Những nhà nghiên cứu kì cựu sẽ phản bác, rằng kiểu cắt ngang này chưa đủ. Nếu việc cắt ngang đầy đủ hơn, tức là xem xét cả từ phía bị thiệt hại, thì có thể số tiền không phải là những con số như chúng ta đang thấy, mà khác rất nhiều. Ừ thì nhiều khi dao không đủ sắc, cắt đến lưng chừng rồi thôi. Biết đâu, dao mà sắc thật, lại cắt mạnh tay, thì nó bể tùm lum tà la, rớt lộp đà lộp độp, làm sao đỡ.

Chỉ mới vài lát cắt ngang chưa đầy đủ, là đã thúi hoắc, dân tình ná thở. Bây giờ mà mang “bổ dọc”, xem xét luôn cả những dòng tiền đấy đi đâu, đến đâu, thì chỉ có mà ngưng thở luôn thôi./.