Boris Johnson khác Donald Trump

Ngô Nhân Dụng – VOA

Chế độ đại nghị ở Anh quốc thay đổi người cầm đầu chính phủ lẹ làng, và không gây chia rẽ nặng nề trong xã hội, như chế độ tổng thống ở Mỹ. Có lẽ khi nào nước Việt Nam thiết lập thể chế tự do dân chủ thật sự chúng ta cũng nên theo lối tương tự.

Nếu ở nước Mỹ, ông Boris Johnson sẽ không phải từ chức. Tổng thống Mỹ do dân bầu, các đại biểu Quốc hội được bầu riêng. Bên Anh quốc, các dân biểu Nghị viện chọn lãnh tụ, người này sẽ được nữ hoàng phong làm thủ tướng. Khi thấy không còn được các đại biểu đảng Bảo Thủ tín nhiệm, Boris Johnson phải xin Nữ hoàng tìm một vị thủ tướng mới, để mình trở về làm một đại biểu bình thường.

Người Mỹ phải thấy cảnh tượng đó “ngoạn mục.” Ở Mỹ, muốn cất chức một ông tổng thống phải làm rất nhiều thủ tục rắc rối. Đầu tiên là Hạ viện “đàn hạch;” rồi chuyển lên Thượng viện. Cần 2 phần 3 số nghị sĩ đồng ý mới phế được một tổng thống. Vì thế, chưa ông tổng thống Mỹ nào bị cất chức. Có người từ chức trước khi bị đem ra đàn hạch. Mỗi lần có chuyện đàn hạch là xảy ra “gió tanh mưa máu.”

Ông Johnson đã lung lay một thời gian khá dài, sau nhiều vụ “tai tiếng” (scandals). Nhân viên thân cận của ông đã tổ chức dạ tiệc, trong lúc cả nước bị “cấm cung” vì bệnh dịch Covid-19. Họ khiêu vũ ngay trước ngày lễ quốc táng Hoàng tế Philip, mà chính bà nữ hoàng bị cách ly phải ngồi một mình để phòng nhiễm bệnh. Ông đã xin lỗi nữ hoàng về bữa tiệc, rồi quên luôn. Johnson bị cảnh sát phạt sau bữa tiệc sinh nhật “bất ngờ” ngay trong dinh thủ tướng. Ông còn mắc tội “dối đầu hở đuôi!” Ngay lúc đầu, khi bị chất vấn, ông chối bỏ rằng không có tiệc tùng nào hết. Rồi bị lật tẩy! Khi mọi người phản đối ông trong việc thăng chức cho Chris Pincher vì ông này từng bị tố cáo sách nhiễu tình dục, Johnson chối không hề biết trước chuyện đó. Rồi cũng bị lật tẩy! Xưa nay một vị thủ tướng Anh mắc tội nói dối trước nghị viện thường phải từ chức. Ông Johnson đã thoát nạn mấy lần.

Ông Johnson lên làm lãnh tụ đảng Bảo Thủ tháng Bảy năm 2019 sau khi bà May từ chức. Ông tổ chức bầu nghị viện, đảng Bảo Thủ đại thắng, chiếm đa số mạnh nhất từ 30 năm. Ông lãnh đạo nước Anh khi quyết định rút khỏi Liên hiệp Âu châu (EU) rồi thương thuyết các điều kiện tách rời. Ông chỉ huy vụ ngăn ngừa bệnh dịch Covid, rồi đưa nước Anh vào vai trò ủng hộ Ukraine, chống Vladimir Putin mạnh mẽ nhất Âu châu. Trong ba năm đó, ông tục huyền, sanh hai con.

Cuối cùng Johnson phải từ chức vì bị đảng bỏ rơi. Ở nước Mỹ, Tổng thống Richard M. Nixon đã lâm tình cảnh đó. Tháng Tám năm 1974, Nghị sĩ Barry Goldwater, tiểu bang Arizona, bảo cho ông Nixon biết rằng đảng Cộng Hòa trong Thượng viện sẽ bỏ rơi ông sau khi bị Hạ viện đàn hạch. Trước triển vọng bị truất phế, ông Nixon đã từ chức.

Tổng thống Trump không bao giờ bị chống đối như vậy. Các đại biểu Cộng Hòa trong quốc hội, các thống đốc và nghị viện Cộng Hòa ở tiểu bang, chưa bao giờ đồng thanh phản đối ông. Nhưng ông Trump rất giống Johnson, chưa gặp đã bảy tỏ cảm tình. Trump khen ngợi Johnson, chê bà Theresa May trước khi gặp bà, trong thời gian Johnson đang vận động tranh chức thủ tướng của bà May.

Tháng trước, đảng Bảo Thủ đã thất bại trong hai cuộc bầu cử đặc biệt, có người đòi tổ chức bỏ phiếu bất tín nhiệm; ông Johnson may mắn thoát nạn. Nhưng các chính trị gia trong đảng thấy rằng họ lo sẽ bị dân lật đổ nếu ông Johnson còn ngồi đó. Dân chúng đã chán ông thủ tướng mắc tật nói dối kinh niên.

Màn kịch sau cùng chỉ diễn ra trong mấy ngày. Đầu tiên, hai vị bộ trưởng quan trọng cùng từ chức; Rishi Sunak, bộ tài chánh và Sajid Javid, bộ y tế. Một ông gốc Ấn Độ, ông kia gốc Pakistan, cả hai đều hy vọng sẽ có ngày làm thủ tướng. Họ kéo theo năm người khác, rồi hàng loạt bộ trưởng và thứ trưởng nữa cùng xin nghỉ. Ông Boris Johnson biết mình đã hết thời.

Ở nước Mỹ khác hẳn. ảnh hưởng của Tổng thống Trump vẫn mạnh nhất trong đảng Cộng Hòa.

Ông Trump chiếm được thành phần cử tri cố hữu trong đảng, những người da trắng lớn tuổi, ở miền quê các tiểu bang thưa dân, nghèo và không tốt nghiệp đại học. Năm 2016 hầu hết các người lãnh đạo Cộng Hòa coi ông Trump là một “người ngoài,” đã có lần theo đảng Dân chủ. Nhưng cuối cùng ai cũng chịu thua để ông ra ứng cử tổng thống, vì ông được các cử tri gốc rễ nhiệt liệt ủng hộ. Nhiều ứng cử viên quốc hội và thống đốc tiểu bang năm nay vẫn tìm đến xin ông Trump ủng hộ. Những người khác ý kiến cũng im lặng không công khai chỉ trích ông vì sợ không được nhóm cử tri mạnh nhất chấp nhận. Nhiều người chống ông Trump đã rút lui không tranh cử nữa.

Đảng Cộng Hòa đã thay đổi. Một đảng chủ trương tự do mậu dịch, nhưng ông tổng thống đánh thuế nhập cảng đủ các thứ hàng, từ giày dép đến nhôm, thép; từ các nước đối nghịch như Trung Quốc đến các nước đồng minh như Canada, Đức, Anh, Pháp. Đảng Cộng Hòa vẫn chủ trương ngân sách phải cân bằng, ông Trump đưa khiếm hụt ngân sách lên cao nhất từ trước đến thời ông. Ông chỉ trung thành với một chủ trương là cắt thuế cho các công ty và những người lợi tức cao. Đảng Cộng Hòa không thay đổi ông Trump, chính ông thay đổi đảng.

Chính trị Mỹ khác nước Anh trên căn bản. Các đại biểu nghị viện Anh có quyền lớn khi bỏ phiếu chọn người lãnh đạo đảng, người đứng đầu đảng chiếm đa số sẽ làm thủ tướng. Sau khi ông Johnson rút lui, các đại biểu sẽ chọn hai người trong nghị viện rồi đưa ra cho các đảng viên Bảo Thủ chọn một.

Ông Trump không lo những chuyện như vậy. Dù không còn là tổng thống, ông vẫn mặc nhiên đóng vai lãnh đạo đảng. Nghị sĩ Mitch McConnell, trưởng khối Cộng Hòa ở Thượng viện, tuyên bố sẽ bỏ phiếu cho ông Trump nếu ông tranh cử tổng thống năm 2024; mặc dù ông McConnell đã công nhận ông Joe Biden thắng cử, và coi ông Trump là người chịu trách nhiệm về vụ tấn công trụ ở quốc hội ngày 6 tháng 1 năm 2021. Hiện nay Cộng Hòa là khối thiểu số, nhưng nếu chiếm thêm được một ghế nghị sĩ trong cuộc bầu cử cuối năm, sẽ thành đa số. Ông Mitch McConnell có tiếp tục làm trưởng khối hay không cũng không chắc. Điều đó cũng tùy thuộc ông Trump; vì nhiều nghị sĩ Cộng Hòa vẫn lắng nghe ý kiến của ông!

Ảnh hưởng của Tổng thống Donald Trump trên đảng Cộng Hòa sẽ lên hay xuống tùy thuộc kết quả cuộc bầu cử năm nay. Nếu những người được ông Trump ủng hộ thắng lớn, chiếm đa số trong đảng, thì ông sẽ mạnh hơn. Ông sẽ quyết định ai làm chủ tịch Hạ viện, ai đứng đầu khối đa số ở Thượng viện. Quốc hội sắp tới sẽ bó chân bó tay ông Joe Biden để không thể đưa ra một chính sách quan trọng nào. Tất cả để dọn đường cho ông Trump trở lại Tòa Bạch Ốc!

Ông Boris Johnson không hy vọng có ngày trở lại địa vị cũ như vậy!