Nếu mai Putin chết liệu có hết chủ nghĩa Putin?

Giữa lúc cuộc chiến tàn bạo của Nga diễn ra ở Ukraine, không ít lần tôi thấy người ta nguyền rủa Tổng thống Vladimir Putin. Có người còn cầm biểu ngữ ngay tại trung tâm London với dòng chữ “Putin chết rồi, Nga tỉnh dậy đi”.

Nhiều người nghĩ rằng Putin chết là sẽ hết những hành vi ngang ngược và đẫm máu của nước Nga. Nhưng liệu có nhất thiết sẽ như vậy không?

Không nhất thiết nếu quý vị đọc cuốn sách về “dân chủ toàn trị của Putin” của hai tác giả Kate Langdon và Vladimir Tismaneanu.

Các tác giả cho rằng người Nga thực sự ủng hộ Tổng thống Nga Putin và những giá trị mà ông trưng ra, có thể gọi là chủ nghĩa Putin. Ngay cả ở Việt Nam cũng có nhiều người ủng hộ chủ nghĩa này.

Nói ngắn gọn, chủ nghĩa Putin có thể được hiểu là sự kết hợp của một loạt các chủ nghĩa cực đoan trong đó có chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa sô-vanh, chủ nghĩa quân sự, thái độ chống lại phương Tây và điều được coi là vị trí đặc biệt của Nga trong lịch sử cũng như trong hiện tại.

Cuộc chiến hiện nay do Putin phát động chống lại Ukraine và được đa số người dân ủng hộ được gọi là chiến dịch đặc biệt. Nó cho thấy Nga tự xem mình là quốc gia “đặc biệt” và có thể ngồi xổm lên luật pháp quốc tế; người Nga là người “đặc biệt” và có thể đi đàn áp các sắc dân khác mà người Ukraine chỉ là nạn nhân mới nhất sau người Chechnya, Georgia và Syria.

“Chủ nghĩa Putin đáng chú ý nhất ở chỗ công dân Nga liên tục ủng hộ Putin ngay cả khi ông hạn chế tự do của họ, làm kinh tế trệ và đưa bạn bè và người thân của họ vào quân đội để rồi có thể hy sinh cuộc sống của họ vì những cuộc gây hấn quốc tế không cần thiết,” hai tác giả Kate Langdon và Vladimir Tismaneau viết trong cuốn sách của họ. Các tác giả cho rằng bối cảnh xã hội và văn hoá Nga đã đẻ ra Putin cũng như sự ủng hộ chủ nghĩa Putin và điều này đáng chú ý hơn chỉ bản thân Putin.

Họ viết tiếp: “[C]hỉ phế truất Putin không thôi sẽ không đủ để đảm bảo tự do ở Nga. Người Nga không chỉ tin vào một mình Putin: họ tin vào ý thức hệ lớn hơn mà tình cờ ông [Putin] cũng chia sẻ và là hiện thân [của ý thức hệ đó]. Sự cai trị của Putin là có điều kiện và sẽ kết thúc khi ông chết… các hành động tội phạm và hung hăng của nhà nước Nga theo yêu cầu của Putin là điều mà người dân Nga có nhiều khả năng sẽ tiếp tục ủng hộ cho dù họ sống dưới [sự cai trị] của Putin hay một nhà lãnh đạo kế tiếp mà họ có thể ủng hộ.”

Những người viết sách cho rằng nhiều người ở phương Tây đã không hiểu chế độ của Putin khiến vị tổng thống lợi dụng điều này để củng cố niềm tin của người Nga rằng chỉ có ông ta mới đủ mạnh để chống lại một phương Tây kiêu ngạo.

Phương Tây cũng có truyền thống có những hành động muộn mằn mỗi khi Putin đi những nước cờ trái luật. Nhiều người chỉ ra rằng nếu phương Tây hành động cứng rắn hơn nữa ngay từ khi Nga chiếm Crimea, cuộc chiến hiện nay ở Ukraine có thể đã không diễn ra. Các chính trị gia Đức đã thừa nhận họ đánh giá sai về Putin nhưng Đức cùng các nước EU khác vẫn bỏ ra trên 36 tỷ euro để mua nhiên liệu của Nga kể từ khi cuộc chiến nổ ra hôm 24/2 so với sự ủng hộ nhỏ hơn rất nhiều lần của họ đối với Ukraine.

Nhưng không chỉ có các chính trị gia Đức đánh giá sai về Putin.

Khi ông này lên cầm quyền hồi năm 2000, Thủ tướng Anh Tony Blair tuyên bố việc người Nga bầu ông Putin “mang lại hy vọng không chỉ cho nước Nga mà còn cho cả thế giới”. Còn Tổng thống George W. Bush từng mời Putin tới trang trại gia đình để “thấy được tâm hồn” của người mà người ta nói rằng đã bán tâm hồn cho ác quỷ từ khi trở thành mật vụ Liên Xô nhiều thập niên trước.

Hiện nay các biện pháp trừng phạt kinh tế của phương Tây đối với Nga khiến nhiều người Nga đã bỏ ra nước ngoài trong đợt chảy máu chất xám mà người ta cho rằng thuộc hàng lớn nhất kể từ khi Putin lên cầm quyền hồi năm 2000. Nhưng các thăm dò của Nga, dù phải trừ hao đi khá nhiều, vẫn cho thấy phần đông người Nga ủng hộ cuộc chiến hiện nay. Khủng khiếp và phản cảm hơn, mới đây còn xuất hiện đoạn ghi âm cuộc trò chuyện giữa cô vợ Nga và người chồng là lính được điều tới Ukraine trong đó cô vợ tuyên bố cho chồng hãm hiếp phụ nữ Ukraine.

Người dân Nga ủng hộ Putin vì nhiều lý do có trong chủ nghĩa Putin trong khi kinh tế phát triển chỉ là một trong số rất nhiều điều kiện giúp Putin tại vị. Không ít người tin rằng Vladimir Putin khó có thể cầm quyền lâu thêm nữa sau cuộc chiến thảm hoạ hiện nay. Nhưng dù Putin có còn đó hay không thì rất nhiều người Nga vẫn thích điều mà họ xem là một nước Nga oai hùng trỗi dậy nhờ chủ nghĩa Putin. Đây là khó khăn lớn cho những người muốn Nga đi theo con đường dân chủ và tự do.