Putin đang nghĩ gì?

David Remnick – What Is Putin Thinking? New Yorker, March 27, 2022 – Bauxite Việt Nam dịch

Bản sắc dân tộc mà Tổng thống Nga truyền bá – phi tự do, đế quốc, căm ghét phương Tây – đóng một vai trò quan trọng trong cuộc xâm lược tàn bạo của ông ta vào Ukraine.

Năm 1996, năm mà Vladimir Putin chuyển từ St. Petersburg đến Moscow để đảm nhận một chức vụ ở Điện Kremlin dưới quyền Boris Yeltsin, tờ báo chính phủ Rossiyskaya Gazeta đã hỏi độc giả của mình một câu hỏi dẫn dắt: “Theo bạn chúng ta đã có đủ dân chủ? Chúng ta chưa thích nghi với dân chủ? Đã đến lúc phải có dân chủ?”. Tờ báo thiết lập một đường dây nóng và đưa ra số tiền thưởng tương đương hai nghìn đô la cho bất kỳ người gọi nào có thể đưa ra một “ý tưởng thống nhất quốc gia” mới. Sự việc này phản ánh một đất nước nghèo đói, mất tinh thần và mất phương hướng.

Minh họa bởi João Fazenda.

Cùng lúc đó, Yeltsin tập hợp một ủy ban gồm các học giả và chính trị gia để xây dựng một “ý tưởng quốc gia” mới. Có lẽ cuộc thi trên báo có thể cung cấp một số ý tưởng cho việc này. Nhưng các nỗ lực chẳng đi đến đâu. Yeltsin đã thất bại, không tạo dựng được bất kỳ động lực nào cho các lý tưởng dân chủ. Sự lạc quan chính trị trong giai đoạn 1989 – 1991 giờ đây đối với hầu hết người Nga chỉ còn là một ký ức chua xót. Hệ thống an sinh xã hội thời Liên Xô bị xé nát. Mọi người mệt mỏi với việc chỉ có thể nhìn qua các tủ kính trưng bày để nhìn các mặt hàng nhập khẩu lấp lánh trong khi một nhóm các nhà tài phiệt được phép mua lại các doanh nghiệp nhà nước có giá trị nhất của đất nước với giá chỉ bằng một phần trăm giá trị thực. Yeltsin tái đắc cử, đánh bại ứng cử viên Gennady Zyuganov của Đảng Cộng sản bằng cách tranh thủ các đầu sỏ chính trị – những người muốn tự bảo vệ mình – cung cấp tài chính cho Yeltsin, giúp che đậy tình trạng kiệt sức và chứng nghiện rượu của ông ta. Vào cuối những năm 90, ở nước Nga, dân chủ – demokratia, được gọi là dermokratia – dân chủ chết tiệt. Tỷ lệ ủng hộ Yeltsin giảm xuống mức thấp chỉ còn một chữ số.

Những trí thức từng mơ về tự do ngôn luận, pháp quyền, và một phong trào chung hướng tới tự do dân chủ nay trải qua cảm giác thất bại nặng nề. Andrei Zorin, nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa nổi tiếng, nói vào thời điểm đó rằng “Không thể hiểu nổi nước Nga mới này thực sự là gì”, trái ngược không khí sôi nổi của Phong trào Khai sáng đã giúp cho sự ra đời của Hoa Kỳ và nền cộng hoà Pháp. “Có rất ít tự do dân chủ, pháp quyền… ở Nga trong bốn hoặc năm năm qua, có chăng là sự rối loạn tuyệt đối”.

Putin lên nắm quyền vào năm 1999, được quảng cáo không chỉ như một nhà tư tưởng mà còn là một nhân vật có sức khỏe tráng kiện và có năng lực quản lý. Trên thực tế, ông ta là người của K.G.B., được đào tạo để xem phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ như kẻ thù, và để theo dõi những kẻ âm mưu ở khắp nơi đang cố gắng làm suy yếu và hạ nhục nước Nga. Ông ta không thành lập bất kỳ ủy ban nào để đưa ra một ý tưởng quốc gia; ông ta không thiết lập đường dây nóng. Theo thời gian, ông ta thiết lập một chế độ chủ nghĩa cá nhân được xây dựng xung quanh sự bảo trợ và quyền lực tuyệt đối của mình. Và bản sắc dân tộc mà ông truyền bá – phi tự do, đế quốc, căm ghét phương Tây – đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc xâm lược tàn bạo của ông vào Ukraine.

Để tạo ra những cái bẫy về bản sắc Nga này, Putin đã nắm bắt những luồng tư tưởng phản động hiện có. Trong khi hầu hết các nhà quan sát chú ý nhiều hơn đến sự chuyển hướng của giới trí thức, giới chính trị sang phương Tây vào cuối những năm 1980 và những năm 1990, nhiều nhà tư tưởng, nhà xuất bản và viện nghiên cứu của Nga đã lấy cảm hứng từ các nguồn rất khác nhau. Các tờ báo như Dyen (Ngày nay) và Zavtra (Ngày mai) đã đăng những bài viết dài về ảnh hưởng độc hại của quyền lực chính trị và văn hóa Hoa Kỳ. Các học giả ca tụng hiệu quả của “bàn tay sắt”, lấy ví dụ với các Sa hoàng độc đoán như Alexander III, Nicholas I và các nhà độc tài nước ngoài như Augusto Pinochet. Nhà triết học lập dị Aleksandr Dugin (1) xuất bản những bộ sách tố cáo tân phát xít nói về cuộc chiến không ngừng giữa “cường quốc biển” phương Tây và “cường quốc trên bộ” Âu-Á, độc giả ở Nga thuộc giới chính trị, quân sự và tình báo.

Putin, từ những năm đầu tiên nắm quyền, đã bị ám ảnh bởi việc khôi phục sức mạnh của Nga trên thế giới và việc điều chỉnh các cơ quan an ninh thành một tổ chức đặc biệt để kiểm soát quốc nội. Sự mở rộng của NATO và việc ném bom Belgrade, Iraq và Libya đã làm dấy lên sự nghi ngờ của Putin đối với phương Tây và tăng thêm sự hướng nội của ông ta. Ông ta cũng nhận ra tầm quan trọng của các biểu tượng và thể chế truyền thống có thể thống nhất những người thường và giúp xác định các đặc điểm của một Chủ nghĩa Ngoại lệ Nga mới. Putin khôi phục lại bài quốc ca của Liên Xô cũ với lời bài hát được cập nhật. Ông nói với những người phỏng vấn và du khách rằng ông là một tín đồ Chính thống giáo và không làm gì để bác bỏ tin đồn rằng ông đã nhận một dukhovnik – một người hướng dẫn tâm linh – tên là Tikhon Shevkunov. Cha Tikhon, người đã xuất hiện trong các bộ phim và điều hành trang web Pravoslavie.ru., phủ nhận rằng ông có ảnh hưởng đáng kể đối với Putin (“Tôi không phải là Hồng y Richelieu!”), nhưng nói rõ rằng ông là một người theo chủ nghĩa dân tộc bảo thủ, người tin vào “con đường đặc biệt” của Nga.

Năm 2004, khi Ukraine đang ở giữa cuộc Cách mạng Cam, Putin không chỉ yêu cầu các cơ quan an ninh của mình chống lại sự chuyển hướng của Kyiv sang phương Tây mà còn tập trung phát triển quan niệm của mình về một hệ tư tưởng đế quốc. Putin bắt đầu tán thành những nhà tư tưởng bảo thủ như Nikolai Berdyaev và Ivan Ilyin, những người tin tưởng vào vận mệnh cao đẹp của Nga và sự không chân thành của Ukraine. Phòng khi có ai bỏ sót thông điệp, Điện Kremlin đã phân phát tài liệu đọc thích hợp cho các thống đốc và quan chức cấp khu vực.

Năm 2007, năm mà Putin có bài phát biểu nổi tiếng chống lại phương Tây tại Munich, ông ta đã đến thăm Aleksandr Solzhenitsyn – một nhà văn và nhà tư tưởng từng được coi là kẻ thù lớn nhất của nhà nước Xô Viết. Giống như Putin, Solzhenitsyn tin rằng Nga và Ukraine có mối liên hệ chặt chẽ, và Putin đã cố gắng khai thác quan điểm đạo đức của Solzhenitsyn để nhấn mạnh sự coi khinh của chính ông đối với nền độc lập của Ukraine. Nhưng điều mà Putin cố ý lờ đi là sự khăng khăng của Solzhenitsyn vào năm 1991, rằng nếu người Ukraine chọn đi theo con đường riêng của họ – như họ đã làm bằng một phiếu bầu chín mươi phần trăm – thì ông sẽ “nhiệt liệt chúc mừng” họ Chúng ta sẽ luôn là hàng xóm của nhau. Hãy là những người hàng xóm tốt”).

Năm 2012, khi Putin trở lại làm Tổng thống, sự chú ý của ông ta đối với các giá trị bảo thủ rõ ràng đã trở nên sâu sắc hơn. Putin thẳng tay đàn áp những người bất đồng chính kiến, phỉ báng họ là “những kẻ phản bội”, là nội gián do Mỹ hậu thuẫn, chiếm Crimea và xâm lược miền đông Ukraine. Và cho rằng Moscow là trung tâm của các tư tưởng chống chủ nghĩa tự do và quyền lực Á – Âu ngày càng mạnh mẽ. Trong thời gian xảy ra đại dịch, Putin hiếm khi gặp trực tiếp các cố vấn của mình, tuy nhiên, theo nhà phân tích chính trị Mikhail Zygar, ông ta đã nói chuyện nhiều ngày tại nhà nghỉ của mình với Yury Kovalchuk, một ông trùm truyền thông và là cổ đông lớn nhất của Ngân hàng Rossiya, người có chung tầm nhìn về đấng cứu thế và chung kiểu sống xa hoa với Putin. Trong những năm gần đây, Putin thậm chí đã thành công trong việc xuất khẩu thương hiệu chủ nghĩa phi tự do đặc biệt của mình, ví dụ cho Đảng Mặt trận Quốc gia Pháp, Đảng Quốc gia Anh, đảng Jobbik ở Hungary, đảng Golden Dawn ở Hy Lạp, và cánh hữu của Đảng Cộng hòa [Mỹ]. Như Steve Bannon – nhà tư tưởng học của Donald Trump – gần đây đã nói rằng: “Ukraine thậm chí không phải là một quốc gia”.

Sự điêu tàn của Mariupol và các thành phố khác của Ukraine cho thấy rằng có rất ít lòng nhân từ hay sự khiêm tốn trong đức tin của Putin. Theo nhà báo Catherine Belton, vào đầu triều đại của mình, Putin đã cùng Sergei Pugachev – người bạn tâm giao, chủ ngân hàng và sau này là địch thủ của ông – đến một buổi lễ Chính thống giáo vào ngày Chủ nhật Tha thứ, được tổ chức ngay trước Mùa Chay. Pugachev, một tín đồ, nói với Putin rằng ông nên phủ phục trước linh mục như một hành động của sự ăn năn. “Tại sao phải là tôi?”, Putin được cho là đã trả lời. “Tôi là Tổng thống Liên bang Nga. Tại sao tôi phải cầu xin sự tha thứ?”.

D.R.

(1) Về Aleksandr Dugin xin xem bài của tác giả bảo hoàng cực đoan vốn là thầy của Putin này trên tạp chí Nghiên cứu quốc tế: ‘Sự cáo chung của lịch sử’ và cuộc chiến của Putin với trật tự tự do

Nguồn bản gốc: https://www.newyorker.com/magazine/2022/04/04/what-is-putin-thinking-russia-ukraine