Bài học Ukraine

Hiếu Chân – Người Việt

Cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine mà ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, phát động đã diễn ra một tuần lễ nhưng quân Nga đã không làm cỏ được nước Ukraine bé nhỏ như dự tính. Ngược lại, nước Nga có dấu hiệu sa lầy vào một cuộc chiến tranh hao người tốn của và hứng chịu sự khinh bỉ của cả thế giới.

Kể từ khi tái lập năm 1991 đến nay chưa bao giờ nước Nga bị cô lập như hiện nay. Trong cuộc đối đầu giữa chàng David bé nhỏ và tên Goliath khổng lồ, nước Ukraine bỗng chốc trở thành thỏi nam châm thu hút sự ngưỡng mộ và ca ngợi của những dân tộc yêu hòa bình, kiên cường và bất khuất trước bạo lực.

Cuộc chiến Ukraine-Nga do vậy đang đặt ra nhiều bài học lớn, được giới chính trị và phân tích quốc tế quan tâm sâu sắc.

Nga – cường quốc bị ruồng bỏ

Nga là một cường quốc – đó là điều không cần bàn cãi. Nga là một trong năm thành viên thường trực của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc có quyền phủ quyết mọi vấn đề của thế giới, là nước có kho vũ khí nguyên tử lớn nhất thế giới, là nền kinh tế có nguồn tài nguyên dầu khí dồi dào, có công nghệ tân tiến về vũ khí và hàng không không gian.

Trong lịch sử, Nga là một nền văn hóa lớn; Liên Xô – tiền thân của Nga – là lực lượng quan trọng tiêu diệt chủ nghĩa phát xít Đức, quân phiệt Nhật, là một cực quyền lực trong Chiến Tranh Lạnh và đứng đầu phe xã hội chủ nghĩa thế giới.

Nhưng khi nổ súng xâm lược một quốc gia láng giềng, Nga bỗng chốc biến thành một tên vô lại bị cả thế giới xa lánh và ruồng bỏ.

Truyền thông quốc tế đã có nhiều bài tường thuật về tình trạng bị cô lập thê thảm của Nga. Trong một thế giới được kết nối chặt chẽ bằng các mạng hết sức tinh vi về thông tin, chuỗi cung ứng, tài chính ngân hàng, giao thông vận tải và cả thể thao và văn nghệ, nước Nga bỗng chốc mất hết kết nối, trở thành một kẻ “vô thừa nhận” trong cộng đồng toàn cầu. Khả năng của các ngân hàng Nga giao dịch trên các thị trường tài chính toàn cầu bị đột ngột cắt đứt khi các ngân hàng Nga bị loại ra khỏi hệ thống thanh toán liên ngân hàng toàn cầu SWIFT.

Phi cơ của Nga bị cấm bay vào không phận Châu Âu và Bắc Mỹ. Các tập đoàn kinh tế lớn của phương Tây như công ty dầu hỏa BP, Shell, các ngân hàng quốc tế lần lượt công bố rút ra khỏi thị trường Nga, hủy bỏ các dự án hợp tác nhiều tỷ đô la với các tập đoàn tài chính và dầu khí của nước này. Rồi rượu vodka – một đặc sản đầy tự hào của người Nga – bị rút khỏi kệ hàng siêu thị ở nhiều tiểu bang Hoa Kỳ. Ngay đến các cuộc tranh tài thể thao như đá banh hoặc trượt băng (skating) các đội tuyển và câu lạc bộ của Nga đều bị cấm tham dự; trong đó có giải vô địch đá banh thế giới World Cup 2022.

Tại trụ sở Liên Hiệp Quốc ở Geneva, Thụy Sĩ, các nhà ngoại giao đã đồng loạt bỏ ra khỏi phòng họp để phản đối cuộc xâm lược của Nga khi ông Sergei Lavrov, ngoại trưởng Nga, phát biểu qua video vì máy bay chở ông ta không được phép vào không phận Châu Âu. Trước đó Hoa Kỳ công bố trục xuất 12 nhà ngoại giao trong phái đoàn Nga tại Liên Hiệp Quốc ở New York. Lần đầu tiên thế giới chứng kiến một cường quốc nhanh chóng bị ruồng bỏ chỉ vì một hành động phiêu lưu quân sự không thể biện minh được.

“Cảm ơn Putin!”

Cũng lần đầu tiên thế giới chứng kiến một sự đồng tâm hiệp lực sâu sắc của các nền dân chủ để chống xâm lược, bảo vệ trật tự quốc tế và bảo vệ hệ giá trị dân chủ tự do đang bị các thể chế độc tài Nga và Trung Quốc đe dọa.

Quan hệ giữa Bắc Mỹ với Châu Âu, giữa các nước Châu Âu từ lâu vẫn bị coi là cuộc hôn nhân “đồng sàng dị mộng” – tuy đều là các nước dân chủ nhưng mỗi nước có những ưu tiên chiến lược riêng, những mối quan hệ đồng minh riêng, nhiều khi đặt quyền lợi của quốc gia lên trên lợi ích chung của tập thể. Đỉnh điểm của sự chia rẽ trong nội bộ Châu Âu là cuộc ra đi của Anh (Brexit) năm 2016, mối ác cảm của Hungary với các định chế EU và thái độ kém thân thiện của ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, với NATO và Châu Âu nói chung.

Bất đồng sâu sắc tới mức khi Tổng Thống Joe Biden tham dự hội nghị thượng đỉnh NATO và tuyên bố “Nước Mỹ đã trở lại” thì có không ít nhà quan sát tỏ ra nghi ngờ thiện chí của Hoa Kỳ cũng như tính chất khả thi của việc lập lại mối quan hệ thân thiết giữa hai bờ Đại Tây Dương.

Nhưng cuộc chiến tranh Ukraine đã chứng minh một thực tế: Các nền dân chủ dễ dàng tạm gác bất đồng để cùng đoàn kết chống lại hành vi xâm lược của ông Putin. Ngay sau khi quân Nga nổ súng tiến vào lãnh thổ Ukraine, Hoa Kỳ và các thủ đô Châu Âu đã lập tức tung ra các biện pháp cấm vận kinh tế-thương mại, phong tỏa tài sản, chặn việc rút ngoại tệ dự trữ khiến cho đồng ruble của Nga nhanh chóng mất giá 106%, thị trường chứng khoán đóng cửa và nhiều hàng dài người dân xếp hàng tại các máy rút tiền ATM.

Cho đến nay, đã có hàng chục quốc gia gửi thiết bị quân sự, đạn dược, súng chống tăng, hỏa tiễn phòng không đến trợ giúp quân đội và người dân Ukraine chiến đấu bảo vệ các thành phố của họ trước quân xâm lược Nga. Ngay cả Thụy Sĩ – đất nước trung lập ở trung tâm Châu Âu, cũng từ bỏ truyền thống trung lập vốn có, cắt đứt mọi giao dịch tài chính với các ngân hàng Nga và phong tỏa tài sản của các quan chức tham nhũng của Nga gửi trong các ngân hàng Thụy Sĩ. Nhỏ bé như Đài Loan, Singapore và Nam Hàn cũng tham gia các biện pháp cấm vận kinh tế của phương Tây, ngừng xuất cảng các sản phẩm công nghệ cao mà Nga đang rất cần.

Đức là trường hợp mà ông Putin cay đắng nhất. Trong EU, Đức là nước thân thiện với Nga nhất, vì lợi ích của các đại công ty và giới chính trị tinh hoa xứ này. Cả ba cựu Thủ Tướng Đức Helmut Schmidt, Helmut Kohl và Gerhard Schroeder đều đầu quân cho các tập đoàn Nga như Gazprom sau khi rời chính trường, trở thành bạn thân thiết của ông Putin và biện hộ cho các hành động của ông này trước sự phê phán của Châu Âu và khối NATO, kể cả hành vi xâm chiếm Crimea năm 2014.

Đức bất chấp sự phản đối của Hoa Kỳ, tham gia dự án xây dựng đường ống Nord Stream II trị giá $11 tỷ, dẫn khí đốt của Nga sang thị trường Đức không qua Ukraine – Đức có nhiên liệu cho nền kinh tế trong khi Nga bán được tài nguyên.

Thế nhưng khi tiếng súng nổ ra, Berlin đã quay ngoắt 180 độ. Hàng trăm ngàn người Đức xuống đường biểu tình phản đối. Ông Olaf Scholz, tân thủ tướng Đức, ra trước Quốc Hội lên án ông Putin phát động một cuộc chiến xâm lược máu lạnh (cold-blooded war of aggression), khẳng định Nga chính là mối đe dọa đối với nước Đức.

Ông Scholz đồng thời tuyên bố gửi vũ khí chống xe tăng và hỏa tiễn đất đối không Stinger cho quân đội Ukraine ngay lập tức và quyết định tăng chi tiêu quốc phòng hằng năm lên trên mức 2% GDP để đối phó mối đe dọa từ Nga. Đức có tiếng nói rất nặng ký ở NATO và EU nên sự quay đầu của Đức là một yếu tố có thể thay đổi cục diện cuộc chiến Nga-Ukraine hay Nga-NATO.

Hãng tin AP nhận định: “Chỉ trong vài ngày Tổng Thống Nga Vladimir Putin đã hoàn thành được việc mà nhiều thập niên qua vẫn nằm ngoài tầm tay của Liên Minh Châu Âu: Cùng mua và cung cấp vũ khí cho vùng chiến sự và khôi phục sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương đã bị tan vỡ trong nhiều năm.”

Bà Jen Psaki, phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc, nói mỉa: “Tổng Thống Putin là một trong những người đoàn kết vĩ đại nhất của NATO trong lịch sử hiện đại, vì thế tôi cho rằng đây là điều mà chúng ta nên cảm ơn ông ấy.”

Tất nhiên ông Putin rất không hài lòng. Trong bài phát biểu hôm thứ Hai, 28 tháng Hai, trên truyền hình Nga, ông Putin hằn học lên án Hoa Kỳ và mô tả các đồng minh phương Tây như là “những vệ tinh của Mỹ, bợ đỡ Mỹ, khấu đầu trước Mỹ, sao chép hành vi của Mỹ và hân hoan làm theo những luật lệ của Mỹ.”

“Có thể nói rằng toàn bộ khối phương Tây là do Mỹ lập ra theo ý thích của mình, thành một đế quốc dối trá,” ông Putin nói.

Có một chút sự thật ở đây là sự đoàn kết bất ngờ của phương Tây có phần là kết quả những nỗ lực kết nối không mệt mỏi của chính quyền Joe Biden và guồng máy ngoại giao nhiều kinh nghiệm của ông. Những chuyến ngoại giao con thoi tới thủ đô các nước của Ngoại Trưởng Antony Blinken, những cuộc điện đàm video trực tiếp và liên tục của ông Biden với nguyên thủ quốc gia các nước EU, Anh nhằm thống nhất phản ứng với cuộc xâm lược của Nga đã góp phần dựng nên bức tường thành cô lập Nga với thế giới. Các nghị sĩ Cộng Hòa trong Quốc Hội Hoa Kỳ đã không công bằng khi đánh giá chính quyền Biden chưa làm hết sức trong việc ngăn chặn cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine.

Bài học Ukraine cho Tập Cận Bình

Nếu có một người chú tâm theo dõi tình hình và chắc sẽ thất vọng sâu sắc thì đó là ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc. Trên bàn cờ địa chính trị quốc tế, ông Tập đang sử dụng ông Putin như một tên lính trinh sát, dùng quân đội Nga như một đạo xung kích để thử phản ứng của Hoa Kỳ và phương Tây. Nếu ông Putin thành công trong việc xâm chiếm và sáp nhập Ukraine mà phương Tây không có phản ứng mạnh – như chuyện đã xảy ra với bán đảo Crimea năm 2014 – ông Tập sẽ có động lực để xua quân đánh chiếm Đài Loan hoặc các đảo ở Trường Sa; ngược lại nếu ông Putin thất bại thì ông Tập sẽ biết được thực lực của phương Tây, từ đó tính toán lại chiến lược và chờ thời cơ khác.

Ông Putin chỉ nổ súng khi được ông Tập bật đèn xanh. Ngày 4 tháng Hai, ông Putin sang Bắc Kinh triều kiến ông Tập, bề ngoài là đi dự khai mạc Olympic Mùa Đông 2022 nhưng trọng tâm là xác nhận lại với ông Tập mối quan hệ hợp tác “không giới hạn” giữa hai cường quốc chuyên chế hàng đầu thế giới. Khi đó tình báo Mỹ đã cảnh báo Nga có thể tấn công Ukraine vào ngày 16 tháng Hai nhưng các nguồn tin rò rỉ cho biết ông Tập ủng hộ cuộc xâm lược của ông Putin nhưng yêu cầu dời ngày nổ súng đến sau khi Olympic Bắc Kinh kết thúc. Olympic bế mạc ngày 20 tháng Hai và bốn ngày sau, ngày 24 tháng Hai, xe tăng Nga bắt đầu vượt biên giới tấn công Ukraine.

Quả đúng như dự báo, Trung Quốc là nước lớn duy nhất không lên án hành động quân sự của ông Putin, không gọi đó là “cuộc xâm lược” và bỏ phiếu trắng ngăn chặn Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc ra nghị quyết yêu cầu Nga triệt thoái quân đội.

Tuy nhiên khi thấy phương Tây phản ứng dữ dội với hành vi xâm lược của Nga, Bắc Kinh tìm cách thay đổi thái độ, thay vì bỏ phiếu chống các dự thảo nghị quyết lên án Nga tại Hội Đồng Bảo An, Trung Quốc bỏ phiếu trắng; Bộ Ngoại Giao Trung Quốc bác bỏ thông tin Bắc Kinh bật đèn xanh cho Nga xâm lược Ukraine. “Lãnh đạo Nga tự quyết định hành động, không việc gì phải hỏi ý kiến Trung Quốc,” bà Hoa Xuân Oánh, phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Quốc, tuyên bố.

Nga đang tìm cách dựa vào Trung Quốc để chống đỡ các đòn trừng phạt kinh tế của phương Tây, chẳng hạn bán sang Trung Quốc các sản phẩm dầu khí bị phương Tây cấm vận. Nhưng với việc các ngân hàng Nga bị loại khỏi hệ thống SWIFT, Bắc Kinh khó mà hỗ trợ được Moscow và trong thâm tâm chắc ông Tập cũng không muốn chống đỡ cho ông Putin – kẻ đang bị cả thế giới khinh bỉ và căm ghét – vì ông Tập chưa dám đi nước cờ xung đột trực diện với phương Tây như ông Putin đang làm.

So với Nga, kinh tế Trung Quốc gắn bó với phương Tây mật thiết hơn rất nhiều và sẽ là thảm họa cho ông Tập Cận Bình nếu Trung Quốc bị cô lập với thế giới như tình cảnh hiện nay của Nga. Vì thế, ông Tập phải nghiền ngẫm một bài học Ukraine: Một cường quốc chuyên chế, dù hùng mạnh đến đâu, cũng vẫn sẽ sụp đổ nếu chỉ biết lợi ích ích kỷ của quốc gia mình, đi ngược lại luật pháp quốc tế, thách thức lương tri của nhân loại. Trong thời gian tới, có thể ông Tập chưa vội động binh sau khi chứng kiến số phận thê thảm của Nga. Và Đông Á có thể vẫn an bình một thời gian nữa.

Từ Ukraine nghĩ tới Đài Loan và Việt Nam

Chỉ sau một tuần lễ chiến tranh, Ukraine đã nổi lên thành một biểu tượng “lương tâm thời đại.” Nhiều nước cho phép công dân đến Ukraine tham chiến chống xâm lược trong các “binh đoàn quốc tế.” Truyền thông đã đưa rất nhiều hình ảnh xúc động về người dân Ukraine tổ chức chiến đấu trên đường phố, về những người vợ tiễn chồng ra trận, những đứa trẻ chế bom xăng, những bà mẹ với những lời dặn dò đầy chất minh triết và những người Ukraine ở nước ngoài tìm đường về nước gia nhập đội quân kháng chiến. Những hình ảnh ấy gây được cảm tình và sự ủng hộ của các dân tộc yêu hòa bình trên toàn thế giới.

Thêm nữa, Ukraine là nước nhỏ, có quá khứ Cộng Sản nhưng hiện đã là một quốc gia dân chủ, tổng thống được bầu lên hợp pháp và vị tổng thống đó đã đoàn kết toàn dân chiến đấu anh dũng ngay từ đầu, làm sụp đổ ý đồ đánh nhanh thắng nhanh của ông Putin.

Lãnh đạo và người dân Ukraine chứng tỏ họ là những người có chính nghĩa, có quyết tâm bảo vệ đất nước và họ xứng đáng được cộng đồng quốc tế ủng hộ, giúp đỡ để chống chọi cuộc xâm lược của một nước lớn tham lam và tàn ác.

Ở Châu Á, Đài Loan là một nước như vậy dưới sự lãnh đạo của vị tổng thống dân cử Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen). Và đó là điều ông Tập Cận Bình phải cân nhắc trước khi liều lĩnh đưa quân vượt eo biển đổ bộ lên đảo Đài Loan.

Việt Nam thì không được như vậy trong cuộc đối đầu với tham vọng bành trướng của ông Tập Cận Bình. Nếu chiến tranh với Trung Quốc nổ ra, ai sẽ là người ủng hộ Việt Nam khi chính Việt Nam đã không hết lòng hết dạ bảo vệ đất nước mình mà vẫn coi kẻ thù là một đồng minh ý thức hệ – một ý thức hệ đã hết sức lỗi thời, cản trở con đường tiến hóa của dân tộc?

Hiếu Chân

Nguồn: Người Việt