6 điều cần biết về giới quân đội Myanmar

Cuộc đảo chính của quân đội Myanmar ngày 1/2/2021 khiến cả thế giới chú ý. Quân đội đã bắt giữ và khởi tố các thành viên chính phủ dân cử, nắm toàn quyền cai quản đất nước, đàn áp người biểu tình và áp đặt thiết quân luật ở nhiều nơi.

Điều gì đã tạo nên một lực lượng quân đội có thể lũng đoạn cả đất nước Myanmar như vậy?

Bài viết cung cấp cho độc giả những thông tin cơ bản về Lực lượng vũ trang Myanmar (Tatmadaw).

1. Do cha của bà Aung San Suu Kyi sáng lập

Quân đội Myanmar do tướng Aung San, thân phụ của bà Aung San Suu Kyi, thành lập năm 1941 với sự giúp đỡ của Nhật Bản. Mặc dù tướng Aung San bị ám sát vào năm 1947, di sản của ông vẫn tồn tại, và quân đội Myanmar vẫn tham gia nắm quyền điều hành đất nước trong vài chục năm sau.

Trong những năm đầu từ khi thành lập, quân đội Myanmar nhanh chóng nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của quần chúng với lý tưởng chống áp bức thuộc địa và đấu tranh vì độc lập, tự do, giải phóng dân tộc.

Tuy nhiên, 20 năm sau, mọi chuyện hoàn toàn khác. Người dân quay lưng lại với một tổ chức quân đội tha hóa, tham nhũng, cai trị theo đường lối hà khắc, tàn bạo.

Đáng chú ý, con gái của tướng Aung San, bà Aung San Suu Kyi, đã đấu tranh chống lại di sản của cha mình và bị quân đội giam giữ trong nhiều năm. Năm 1991, Aung San Suu Kyi được trao giải Nobel Hòa bình vì những nỗ lực đấu tranh của bà cho nền dân chủ và tự do.

2. Từng lèo lái đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa

Sau cuộc đảo chính quân sự năm 1962, quân đội do Tướng Ne Win lãnh đạo đã ngay lập tức cấm tất cả các đảng phái đối lập và các tổ chức truyền thông độc lập hoạt động, đồng thời tiến hành quốc hữu hóa các doanh nghiệp, nhà xưởng lớn. Họ áp đặt chế độ xã hội chủ nghĩa qua việc giới thiệu “Con đường đi đến chủ nghĩa xã hội của Miến Điện” (Burmese Way to Socialism).

Hệ tư tưởng này gồm 21 điểm, do Hội đồng Cách mạng, đứng đầu là Tướng Ne Win, viết ra. Nó mô tả mô hình kinh tế xã hội chủ nghĩa là phương tiện duy nhất để người dân Myanmar thoát khỏi những tệ nạn xã hội, tận hưởng sự sung túc và tạo ra một xã hội thịnh vượng.

Trong thời gian xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, Ne Win đã cô lập Miến Điện với thế giới bên ngoài và từ chối đứng về bất kỳ phe nào trong Chiến tranh Lạnh. Ông áp dụng một hệ thống độc đảng do Đảng Cương lĩnh Xã hội Chủ nghĩa Miến Điện (Burma Socialist Programme Party) lãnh đạo, trong đó quân đội đóng vai trò thống trị.

Chính quyền của Tướng Ne Win không ngừng in tiền để tài trợ cho các mục tiêu chính trị và các dự án phô trương, nhưng không thiết lập được một hệ thống tài chính thích hợp. Việc in tiền vô tội vạ khiến cung tiền và lạm phát tăng cao đến mức không kiểm soát được.

Vào năm 1987, Ne Win quyết định xóa sổ khoảng 80% lượng tiền ở Myanmar, gây ra tác động nghiêm trọng đến đời sống vốn đã nghèo khó của người dân. Sự kiện này dẫn đến cuộc cách mạng vào năm 1988, chấm dứt chế độ xã hội chủ nghĩa của Myanmar.

Đến năm 1987, sau 26 năm đi lên chủ nghĩa xã hội, Myanmar trở thành một trong những nước nghèo nhất thế giới. Đất nước bị cô lập, nền kinh tế bị tàn phá, trình độ kinh tế, giáo dục và xã hội bị hạ thấp đáng kể. Công nhân và sinh viên phải xuống đường thường xuyên để biểu tình.

3. Tatmadaw đã từng thảm sát người biểu tình trong cuộc cách mạng 1988

Các cuộc đàn áp bạo lực của quân đội Myanmar trong gần hai tháng qua gợi nhớ đến cuộc cách mạng năm 1988.

Năm 1988, khi Miến Điện vẫn còn theo đuổi con đường xã hội chủ nghĩa, sinh viên và các nhà hoạt động đã tổ chức các cuộc biểu tình trên toàn quốc, phản đối tình trạng quản lý kinh tế yếu kém, yêu cầu thực hiện cải cách dân chủ.

Các cuộc đụng độ giữa người biểu tình và quân đội leo thang với tốc độ chóng mặt. Binh lính sử dụng vũ lực gây chết người ở mức độ ngày càng tăng, đến mức khiến hàng nghìn người chết.

Những người thuộc “thế hệ 88” (88 Generation) đã bị quân đội bắt bớ, giam giữ. Nhiều người phải chịu đựng thiếu thốn và bị ngược đãi suốt hai thập niên trong tù. Một số người tiếp tục góp mặt trong các cuộc biểu tình hiện tại.

Vào năm 1988, quân đội đã đàn áp thành công hàng trăm ngàn người biểu tình, bởi những sinh viên Miến Điện chỉ có thể dựa vào những quyển sách nhỏ được in ấn thô sơ và những lời truyền miệng để kết nối với nhau. Nhưng môi trường xã hội đã thay đổi đáng kể. Ngày nay, người dân ở những vùng xa nhất của Myanmar cũng có thể ngay lập tức nhận được tin tức trên Facebook và Twitter về các cuộc biểu tình và đàn áp.

Với việc hầu như mỗi người dân đều có smartphone, các vụ đụng độ chết người và các hành vi lạm dụng của lực lượng an ninh đều được ghi hình và tải lên mạng. Các thủ lĩnh trẻ của Phong trào Bất tuân Dân sự (CDM) ứng dụng công nghệ để kết nối và phối hợp với nhau một cách tinh tế hơn. Họ còn đoàn kết với các sắc tộc thiểu số để cùng chống lại chính quyền quân đội.

4. Tatmadaw đã từng đảo ngược kết quả bầu cử

Vụ đảo chính quân sự ngày 01/02/2021 ở Myanmar không phải là lần đầu tiên quân đội Myanmar đảo ngược kết quả bầu cử. Lần trước đó là năm 1990.

Nó khởi đầu từ các cuộc biểu tình vào năm 1988 như đã đề cập ở trên. Hàng ngàn sinh viên và nhân viên văn phòng đổ ra đường đòi cải cách dân chủ cho đất nước.

Cùng năm đó, bà Aung San Suu Kyi thành lập Đảng Liên minh Quốc gia vì Dân chủ (National League for Democracy – NLD), bắt đầu gây sức ép buộc chính phủ quân sự tổ chức bầu cử. Đảng NLD tổ chức các cuộc mít tinh khắp đất nước, kêu gọi cải cách dân chủ hòa bình và bầu cử tự do.

Trước các áp lực trong nước và quốc tế, quân đội đã tổ chức một cuộc bầu cử vào năm 1990. NLD giành chiến thắng vang dội. Tuy nhiên, chính quyền quân đội từ chối thừa nhận kết quả bầu cử. Họ giam giữ bà Aung San Suu Kyi gần 15 năm.

5. Tatmadaw là cha đẻ của Hiến pháp Myanmar năm 2008

Gần hai thập niên sau cuộc bầu cử năm 1988, quân đội đã tự tay soạn thảo Hiến pháp mới vào năm 2008. Sau đó, họ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về bản Hiến pháp mà không có sự tham gia của bất kỳ tổ chức đối lập nào. Cuộc trưng cầu được tổ chức hai ngày sau khi cơn bão Nargis quét qua đất nước, gây khó khăn cho việc bỏ phiếu.

Bất chấp việc NLD tố cáo cuộc trưng cầu dân ý là gian lận, Tatmadaw thông báo rằng dự thảo Hiến pháp đã được công chúng công nhận và sẽ nhanh chóng đi vào hiệu lực.

Hiến pháp mới bảo toàn quyền kiểm soát của quân đội đối với đất nước. Nó trao cho Tatmadaw một hạn ngạch (không qua bầu cử) 25% tổng số ghế trong lưỡng viện Quốc hội và các cơ quan lập pháp ở địa phương.

Cơ cấu này giúp quân đội dễ dàng ngăn chặn bất kỳ ý định sửa đổi Hiến pháp nào do các nhà lập pháp dân sự đưa ra, vốn đòi hỏi ¾ số phiếu đồng thuận trong Quốc hội.

6. Quân đội thống trị nền kinh tế, cũng nhờ Hiến pháp

Bản Hiến pháp cũng trao cho quân đội quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước, bao gồm dầu mỏ, khí đốt và các tài nguyên khai thác khác.

Điều này giúp Tatmadaw độc lập về tài chính, cho phép họ vươn chiếc vòi bạch tuộc đến mọi ngóc ngách của nền kinh tế Myanmar. Phần lớn lợi nhuận của các công ty quân sự đều chảy vào ngân sách của quân đội. Chiếc bóng của quân đội bao phủ từ bia, thuốc lá, hàng tiêu dùng cho đến khai thác mỏ, nhà máy, du lịch, bất động sản và viễn thông.

Tatmadaw bắt đầu tham gia hoạt động kinh tế khi Tướng Ne Win quốc hữu hóa các doanh nghiệp trong nước – một phần trong kế hoạch xây dựng chủ nghĩa xã hội vào năm 1962.

Khi Myanmar từ bỏ chủ nghĩa xã hội, giới quân đội đã xây dựng một hình thức chủ nghĩa tư bản thân hữu để có thể dễ dàng tiếp cận vào nhiều lĩnh vực kinh tế. Ở một số lĩnh vực, chỉ có các công ty quân sự và các chi nhánh của chúng mới được cấp phép hoạt động.

Thậm chí, khi Myanmar đang trong tiến trình dân chủ và cải cách đất nước, các tướng lĩnh quân đội vẫn thống trị nền kinh tế. Nhiều báo cáo còn cáo buộc quân đội tham gia sản xuất ma túy và vơ vét các nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước.

Trong quá trình mở cửa nền kinh tế, hai tập đoàn lớn nhất của quân đội là Myanmar Economic Corporation (MEC) và Myanmar Economic Holding Ltd (MEHL) đã lợi dụng chính sách tư nhân hóa để thâu tóm các doanh nghiệp công với giá rẻ mạt.

Mặc dù đã có những cải cách kinh tế quan trọng trong thập niên qua, hiện các tập đoàn quân đội vẫn đang kiểm soát các hoạt động kinh doanh và đầu tư trong gần như mọi lĩnh vực ở Myanmar.

Tài liệu tham khảo chính:

• Marco Bünte (2017), The NLD-Military Coalition in Myanmar: Military Guardianship and Its Economic Foundations.
• Britannica, Myanmar
• BBC, Myanmar Profile – Timeline
• Egreteau Renaud (2009) The repression of the August 8-12-1988 (8-8-88) uprising in Burma/ Myanmar
• Myanmar Constitution 2008