Cái cầu tiêu & cuộc cách mạng bốn không

Tưởng Năng Tiến|

Các nhà lãnh đạo, các cá nhân và tập thể, các bộ, ban, ngành cần phải thay đổi tư duy cũ, nhanh chóng tiếp thu, học hỏi những cái mới, những thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0 để trở thành những hạt nhân nền tảng cho sự chuyển mình của dân tộc, tiến bước cùng thời đại. (Tạp Chí Cộng Sản)

Tháng rồi tôi tìm ra một cái nhà trọ rẻ không ngờ, giá chỉ 10.000 kips mỗi đêm (khoảng một US dollar) thôi, nơi bản làng của người Khơ Mú – ở Thượng Lào. Tất nhiên là không có giường nệm, bàn ghế, điện nước gì ráo – ngoài một cái đèn dầu hột vịt tù mù.

Tôi đã qua nhiều đêm trong những trại tù nên không cảm thấy bất tiện gì cho lắm, chỉ hơi lo lắng về chuyện tiêu tiểu mà xíu thôi. Khi hiểu được ra nỗi băn khoăn này, người chủ cười xoà, chỉ tay và hất mặt ra phía trước. Tôi nhìn theo, với đôi chút bất an vì chỉ thấy một cái mái nhỏ tí teo ở xa xa. Đến tận nơi mới biết đó là một nhà vệ sinh công cộng, khá sạch sẽ, do Port Hope Rotary Club từ Canada xây tặng.

Tôi chưng hửng. Ủa! Ai mà dè là những thành viên của một hội thiện nguyện của Gia Nã Đại đã có mặt nơi đây từ đời thuở nào rồi. Trải qua bao dặm sơn khê (11 tiếng xe buýt từ Vientiane lên Luang Prabang, 2 giờ 30 phút xe đò từ cố đô của Lào đến Nong Khiaw, thêm hơn 60 phút đi ghe từ cái thị trấn giữa đèo này lên đến làng Muang Ngoy, rồi cuốc bộ cả một buổi sáng mới đến được cái “khách sạn đèn dầu” này) nên tôi cứ “tưởng” mình là người đầu tiên từ Châu Mỹ đặt chân đến bản Pha Yong chớ.

Đúng là tưởng năng thối. Thối hơn nữa là tôi cũng lại “tưởng” rằng chỉ ở những thôn làng heo hút (nơi không ai có khái niệm chi về vệ sinh công cộng) thì mới cần đến sự trợ giúp của người nước ngoài để có được cái cầu tiêu hay nhà xí. Té ra, ở nước mình cũng thế thôi –  theo những mẩu tin (gần nhất) vừa xuất hiện trên báo chí xuất bản tại VN:

– Sáng 29-5: Sở Ngoại vụ Bắc Giang phối hợp với một số đơn vị liên quan tổ chức lễ khánh thành và bàn giao dự án “Nước sạch và vệ sinh tại Trường THCS Đông Lỗ, huyện Hiệp Hòa.’Dự án nằm trong chương trình hỗ trợ phát triển cộng đồng không hoàn lại của Tổ chức phi chính phủ Latter Day Saint Charities (LDSC, Hoa Kỳ). Được biết, đây là công trình nhà vệ sinh thứ 14 mà Tổ chức LDSC triển khai tại huyện Huyện Hòa trong vòng 3 năm gần đây.”

– Ngày 12/9 : Đoàn đại biểu chương trình Tàu thanh niên Đông Nam Á và Nhật Bản phối hợp cùng với Huyện đoàn Krông Ana và trường mẫu giáo Hoa Sen tổ chức lễ khánh thành Nhà vệ sinh Trường mẫu giáo Hoa Sen.

Mà nói chi đến huyện Krông Ana (Darlac) hay Hiệp Hoà (Bắc Giang) cho nó xa xăm. Vietnam Heritage – December 2016-January 2017 – tạp chí viết bằng tiếng Anh, một dạng truyền thông “son phấn” của chế độ hiện hành – cho biết:

“Public urination is nothing strange in Vietnam, where there is an acute shortage of public toilets… Data from Hanoi’s Department of Construction shows that the capital has 340 public toilets, but two thirds are located in residential areas and only 100 are situated along streets or at entertainment facilities. Ho Chi Minh City faces the same problem with only 200 public toilets serving the needs of its 10 million residents and the 5 million foreign tourists that visit the city each year.”

Má ơi! Giữa Thủ Đô Của Lương Tâm Nhân Loại và Thành Phố Hồ Chí Minh (Quang Vinh) mà vài chục ngàn người mới có được một cái nhà vệ sinh công cộng thôi hà! Thảo nào mà VN nổi tiếng vì có đến hai cái BAY lận, chớ không phải một: Ha Long Bay và Cam Dai Bay.

Đây là một vấn nạn mới của VN do hiện tượng đô thị hoá (urbanization) vội vã mà ra chăng?

Hổng dám mới đâu. FB Phạm Xuân Cần cho biết: “Từ năm 1934, ông Lê Viết Lới đã đề xuất xây dựng nhà vệ sinh công cộng cho TP Vinh, Bến Thủy.” Trên trang báo Thanh – Nghệ – Tịnh Tân Văn (số 195, xuất bản tháng 2 năm 1934) tác giả đặt vấn đề:

“Nếu có một người ở các phủ huyện vì công việc tới phố, nhưng khi lưu lại tại phố nhỡ có đại tiểu tiện thì họ lấy chỗ mô mà tiện giải? Họ đành tìm chỗ bên sông, lạch nước làm xằng, bị người lính cảnh sát vớ lấy phạt xu. Cũng có khi một người nhà quê đã thường tới phố đi chợ, chỉ mang trong mình một tấm thẻ sưu, lính cảnh sát đã phạt về tội không đúng vệ sinh, còn phạt thêm tội không giấy ngụ cư nữa.”

Hơn tám mươi ba năm sau, ông Lê Văn Hiệp (Chủ Tịch Hiệp Hội Nhà Vệ Sinh Việt Nam) cũng nêu lên mối quan tâm tương tự nhưng nhấn mạnh vào góc cạnh vệ sinh:

“Trong quá trình nghiên cứu, tôi đi thực tế, khảo sát ở hơn 40 tỉnh thành trên cả nước và thấy nhà vệ sinh ở các trường học, bệnh viện, bến xe, ga tàu… hiện nay quá tệ. Cần nói thêm, căn cứ vào số liệu của thế giới và Bộ Y tế, trong nhà vệ sinh bẩn có 200 con vi khuẩn thường trực mỗi khi phát sinh chất thải. Các con vi khuẩn này sẽ lây lan ở cấp số nhân với môi trường ẩm thấp và nếu không có biện pháp giải quyết thì sẽ gây hệ lụy rất lớn đến con người, cộng đồng, văn minh đất nước.”

Con số “vi khuẩn” thực sự có thể lớn hơn gấp bội, theo lời của Bill Gates, nhà tỷ  phú đã hiến tặng 400 triệu Mỹ Kim để cải thiện mô thức cho cái bồn cầu ở những quốc gia đang phát triển : “It was a glass jar filled with human feces …there could be over 200 trillion rotavirus particles, 20 billion Shigella bacteria, and 100,000 parasitic worm eggs.” (Kẻ viết những dòng chữ này không biết rotavirus particles và Shigella bacteria là cái con bà gì ráo nên không thể chuyển dịch đoạn văn thượng dẫn. Kính mong được độc giả lượng thứ).

May là đất nước còn có những nhân vật như ông Lê Văn Hiệp, người tự nguyện bỏ cả tài sản (lẫn công sức) để vận động thành lập Hội Nhà Vệ Sinh Việt Nam – dù bị cả dư luận lẫn chính quyền cười chê hay tránh né:

“Tôi còn nhớ thời điểm đầu, tôi bị người ta chê cười rồi nhìn bằng ánh mắt dè bỉu, thiếu tôn trọng mỗi khi nhắc đến nhà vệ sinh, bên cạnh đó là vấn đề về chủ trương, chính sách thực hiện. Tôi cầm văn bản của các cơ quan chức năng cho phép vào các cơ quan đơn vị để khảo sát, nghiên cứu về nhà vệ sinh nhưng hầu hết họ đều từ chối với lí do là chuyện riêng của cơ quan.”

Phản ứng của của “giới cơ quan chức năng” trước cái nhà vệ sinh khiến tôi nhở́ đến bản tin của trang Tiếng Dân, đọc được vào hôm 29 tháng 9 năm 2019:

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ký ban hành nghị quyết về Cách mạng 4.0. Người đứng đầu Đảng và Nhà nước lại tiếp tục nói xạo với dân, bằng cách đưa ra các mục tiêu cho tương lai xa…: Tới 2025, internet băng thông rộng phủ 100% các xã“; “Đến năm 2030, duy trì xếp hạng về chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) thuộc nhóm 40 nước dẫn đầu thế giới” hay “Bộ Chính trị đặt mục tiêu, năm 2045, Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất và dịch vụ thông minh, trung tâm khởi nghiệp…

Tôi chết được chứ không phải bỡn đâu, Giời ạ! Đến năm 2045 mà “nhà vệ sinh phủ 100 % các xã” là cũng quý hoá lắm rồi. Nói chi đến những chuyện xa xôi (và mơ hồ) dữ vậy, cha nội ?

Tưởng Năng Tiến.
10/2019