Dân chủ ở Malaysia vừa thắng lớn: Xem xét ba triển vọng

Sự tham chính của người dân giúp vận hành nền dân chủ

Kết quả cuộc bầu cử năm 1999 khiến cho BN phải e dè lo sợ. 40% số phiếu phổ thông và gần một phần năm số ghế quốc hội đã rơi vào tay PR.

Rõ ràng nỗi bất mãn của người dân trước chính quyền độc tài đang lên cao, nhất là sau cuộc khủng hoảng kinh tế và xáo động nội bộ Liên minh BN năm 1997-1998. Họ đã thể hiện quan điểm chính trị của mình bằng cách bỏ phiếu cho phe đối lập.

Đứng trước bờ vực bị lật đổ, BN giở đủ mánh khóe: họ vẽ lại ranh giới bầu cử, bổ sung thêm 26 ghế trong quốc hội cho chính mình, tích cực chi tiền vào các chính sách dân túy để lấy lòng giới nông dân, hứa hẹn cải cách chính trị, và lên kế hoạch diệt trừ tham nhũng. Xuôi tai trước những lời hứa hẹn, người dân Malaysia đã quay trở lại ủng hộ BN vào cuộc bầu cử năm 2004.

Nhưng mọi nỗ lực đều bất thành khi Thủ tướng Abdullah của BN không thể nào kiểm soát được trật tự chính trị sau khi lên nắm quyền.

Các nhóm lợi ích và quân phiệt của BN đã bám rễ quá sâu trong bộ máy. Mỗi khi Abdullah động đến quyền lợi của họ, thì họ sẽ ra tay phong tỏa các chính sách. Tiêu biểu như, vào năm 2005, sau một vụ bê bối ngược đãi công dân Trung Quốc ở Malaysia, Abdullah đã thành lập Ủy ban Độc lập về khiếu nại hành vi của cảnh sát nhưng nó đã bị các quan chức cảnh sát cấp cao giải tán ngay lập tức. Những xung đột chính trường như vậy đã đẩy căng thẳng sắc tộc và tôn giáo lên cao trong thời kỳ của Abdullah.

Đứng trước tình cảnh đó, người dân Malaysia hiểu ra rằng, không thể nào có một cải cách nội bộ trong BN. Hoặc là lật đổ BN, hoặc phải chấp nhận hiện trạng chính trị nếu để BN nắm quyền mãi mãi.

Một loạt các cuộc biểu tình đã quét qua Kuala Lumpur suốt những năm 2005 đến 2007. Các luật sư biểu tình phản đối hành động mua bán ghế thẩm phán, người Mã Lai gốc Ấn lên án chính quyền động tới những ngôi đền Hindu, và một cuộc “tuần hành vì dân chủ” nổ ra thu hút khoảng 50 ngàn người.

Nhu cầu cải cách bầu cử đã trở thành một điểm nhấn của Malaysia. Để đòi hỏi một sân chơi bầu cử bình đẳng hơn, một liên minh gồm hơn sáu mươi nhóm xã hội dân sự có tên Bersih (Liên minh vì các cuộc Bầu cử trong sạch và công bằng) đã tổ chức hàng loạt các cuộc biểu tình quy mô lớn kêu gọi dân chủ trong suốt 10 năm trở lại đây.

Đây quả là mảnh đất màu mỡ cho phe đối lập giành lấy phiếu bầu. Trong cuộc bầu cử năm 2008, PR đã giành tới 82 ghế trong tổng số 222 ghế của Quốc hội.

Bất chấp chính quyền BN ra sức vẽ lại ranh giới bầu cử, kiểm soát hầu hết báo đài, tăng lương công chức, đổ tiền vào các chương trình phúc lợi nông thôn, và đàn áp các nhà hoạt động, BN lại một lần nữa rơi vào hoang mang tột độ khi nhận được kết quả bầu cử năm 2013.

Dù không thắng cử, song PR giành tới 51% số phiếu phổ thông. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy người dân đang hết mình ủng hộ PR để chống lại BN, bất chấp BN sở hữu một bộ máy tuyên truyền chuyên nghiệp với nguồn tiền khổng lồ dành cho các chính sách dân túy.

Song, chính kỳ bầu cử 2018 mới làm nổi bật hẳn tinh thần tham chính của người dân Malaysia.

Chiến thắng của Liên minh PH với 47% số phiếu phổ thông đã cho thấy rằng, sức mạnh của người dân có thể đẩy lùi cả một liên minh BN hùng mạnh, vốn đã quá nổi tiếng với những chiêu trò gian lận bầu cử và thao túng truyền thông.

Với tinh thần tích cực tham chính của cả người dân lẫn các tổ chức xã hội dân sự như vậy, chắc chắn nền dân chủ Malaysia sẽ còn tiến xa hơn nữa.

Kinh tế ổn định là nền tảng để cải cách chính trị

Cũng giống như di sản kinh tế mà Park Chung Hee đã để lại làm tiền đề giúp Hàn Quốc dân chủ hóa một cách thuận lợi, hay Quốc dân Đảng đã xây dựng nền kinh tế vững chãi để làm bàn đạp cải tổ nền chính trị Đài Loan, thì ngày nay có thể coi Malaysia là một trường hợp tương tự.

Không thể phủ nhận rằng thành tựu này đến từ 61 năm cầm quyền của UMNO trong liên minh BN.

Mahathir là thủ tướng nắm quyền lâu nhất tại Malaysia với 22 năm cầm quyền, từ 1981 tới 2003. Ông thường được so sánh với Lý Quang Diệu ở Singapore: Một nhà kỹ trị đã kéo nền kinh tế đất nước đi lên bằng những chính sách cứng rắn.

Không chỉ vậy, Mahathir còn là kiến trúc sư thiết lập nên một hệ thống kinh tế tập trung đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng lớn.

Dưới thời Mahathir, bất chấp các vi phạm nhân quyền, BN hầu như không gặp một áp lực quốc tế nào. Mỹ và châu Âu vẫn coi sự cầm quyền vững chắc của BN như một pháo đài ổn định về chính trị để dễ dàng đầu tư.

Dù rời ghế Thủ tướng vào năm 2003, nhưng đường lối kinh tế của Mahathir vẫn đầy sức ảnh hưởng đối với chính trường Malaysia, nhờ mối liên hệ chặt chẽ của Mahathir với các nhóm bảo trợ, thân hữu trong liên minh BN.

Nhờ đó, Malaysia có một nền kinh tế ổn định và thể chế mạnh. Thành tựu này giúp Malaysia được trang bị tốt về mặt thể chế để có thể sẵn sàng chuyển giao quyền lực mà không rơi vào hỗn loạn.

Ngoài ra, nền kinh tế ổn định ở Malaysia còn tạo ra một tầng lớp trung lưu lớn với nhận thức chính trị ôn hòa, đây chính là lực lượng then chốt để thúc đẩy các cải cách chính trị trong kỷ nguyên dân chủ mới.

Những thách thức phía trước

Song ta cũng không nên lạc quan một cách phiến diện.

Mahathir từng là một bàn tay sắt độc tài với những chính sách cực kỳ phân biệt chủng tộc và đàn áp tôn giáo. Dẫu ông hứa hẹn rằng sẽ nhượng lại quyền lực cho Anwar 2 năm sau, nhưng chưa ai dám chắc điều gì có thể xảy ra.

Thậm chí, chiến thắng của Mahathir và Liên minh PR lần này quả thực nhuốm màu dân túy.

Trong kỳ tranh cử vừa rồi, PR cố gắng cạnh tranh với BN bằng cách tung ra các đề xuất dân túy, như giảm giá nhà đất, cắt giảm thuế, bỏ phí cầu đường. Không ai thực sự biết liệu PR có khả năng thực hiện các sáng kiến này hay không, và bằng cách nào. Nhất là khi đây là lần đầu tiên PR lên nắm quyền.

Mặc dù PR đã thực hiện tốt việc quản trị ở cấp tiểu bang trong 5 năm qua, song họ thiếu một nghị trình kinh tế vĩ mô rõ ràng. Một Mahathir dày dặn kinh nghiệm cũng không đủ để gồng gánh cả một liên minh hãy còn đầy bỡ ngỡ.

Nền dân chủ ở Malaysia, dù đầy triển vọng, vẫn luôn cần sự tham gia và giám sát liên tục của người dân.

Bởi dân chủ không chỉ là kết quả của một cuộc bầu cử, mà nó là cả một quá trình.

—

Tài liệu tham khảo

• Aurel Croissant, Philip Lorenz; 2018; Chương 6 “Malaysia: Competitive Authoritarianism in a Plural Society” trong sách Comparative Politics of Southeast Asia: An Introduction to Governments and Political Regimes; Springer International Publishing; trang 141 – 176.
• Joan M. Nelson; “Will Malaysia Follow The Path of Taiwan And Mexico?”; Journal of Democracy 25:3; 2014; trang 105 – 119.
• Dan Slater; “Southeast Asia – Strong-state Democratization in Malaysia And Singapore”; Journal of Democracy 23:2; 2012; trang 19 – 33.
• Bridget Welsh; “Malaysia’s Elections: A Step Backward”, Journal of Democracy 24:4; 2013; trang 136 – 150.
• Bridget Welsh; “Malaysia in 2004: Out of Mahathir’s Shadow?”; Asian Survey 45:1; 2005; trang 153 – 160.
• Ben Thirkell-White; “Political Islam and Malaysian Democracy”; Democratization 13:3; 2006; trang 421 – 441.
• Kai Ostwald; “How to Win a Lost Election: Malapportionment and Malaysia’s 2013 General Election”; Journal of International Affairs 102:6; 2013; trang 521 – 532.
• Chamil Wariya; “Leadership Change and Security in Malaysia: From the Days of the Tunku to Dr Mahathir Mohamad”; Contemporary Southeast Asia 11:2; 1989; trang 160 – 185.
• John Funston; “Challenge and Response in Malaysia: The UMNO Crisis and the Mahathir Style”; The Pacific Review 1:4; 1988; trang 363 – 373.
• Maznah Mohamad; “Malaysia in 2002: Bracing for a Post-Mahathir Future”; Southeast Asian Affairs; 2003; trang 149 – 167.
• “Malaysia After Mahathir”, Strategic Comments 8:6; 2002; trang 1 – 2.