Freedom House: Việt Nam dẫn đầu châu Á về kiểm duyệt Internet sau Trung Quốc

Tô Di – Luật Khoa

Freedom House đã xếp Việt Nam vào nhóm 10 nước cản trở tự do Internet nhất trong số 65 quốc gia được đánh giá và dẫn đầu châu Á về kiểm duyệt nội dung trên Internet sau Trung Quốc, theo báo cáo mới nhất về Tự do Internet 2017.

Blogger Mẹ Nấm (Nguyễn Ngọc Như Quỳnh), người bị tuyên án sơ thẩm 10 năm tù giam vì tội tuyên truyền chống nhà nước CHXHCN Việt Nam, được Freedom House chọn là một trong 12 nhà tranh đấu cho quyền tự do Internet năm 2017.

Freedom House nhận định, chính quyền Việt Nam đang sử dụng hai chiến thuật để thao túng mạng Internet, là dư luận viên nhận tiền từ nhà nước (paid progovernment commentators) và truyền thông thân nhà nước & tuyên truyền (progovernment media and propaganda).

Báo cáo này cho biết, một nhân viên tuyên giáo (propagandist) của chính phủ đã thừa nhận đang điều hành một nhóm gồm hàng trăm dư luận viên để giám sát và điều hướng các cuộc thảo luận online về tất cả mọi thứ từ chính sách ngoại giao đến quyền đất đai.

Tự do Internet (Freedom on the Net) là báo cáo hằng năm của Freedom House về tự do Internet ở một số nước. Thang điểm của Freedom House thường xuyên được các tổ chức quốc tế sử dụng làm dẫn chứng tại các diễn đàn đánh giá nhân quyền trên thế giới và trong các báo cáo gửi Liên Hiệp Quốc về quyền tự do báo chí, ngôn luận, và tiếp cận thông tin. Mức độ tự do Internet của mỗi nước được đánh giá dựa trên ba tiêu chí, bao gồm: các rào cản về tiếp cận Internet (obstacles to access); các giới hạn về nội dung (Limits on Content); các xâm phạm về quyền của người dùng (Violations of Users Rights).

Kể từ khi báo cáo này được công bố lần đầu tiên năm 2011, Việt Nam vẫn duy trì “bền bỉ” ở nhóm cuối của bảng xếp hạng, bao gồm những quốc gia được cho là thắt chặt quyền tự do Internet nhất.

Báo cáo 2017 (từ tháng 6/2016 – 5/2017) đánh giá Việt Nam đạt 76/100 điểm (điểm càng cao mức độ tự do Internet càng thấp), xếp thứ 59/65 quốc gia, thấp nhất trong các nước ASEAN.

Theo Freedom House, chính quyền Việt Nam kiểm duyệt 8/10 chủ đề trên Internet, đứng đầu châu Á về mức độ kiểm duyệt chỉ sau Trung Quốc. Chỉ có hai chủ đề mà chính quyền không kiểm duyệt là phỉ báng tôn giáo (blasphemy) và vấn đề về đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT).

Báo cáo 2017 chỉ ra ba điểm nhấn chính về đàn áp tự do Internet ở Việt Nam:

Thứ nhất, chính quyền ngày càng gia tăng việc bắt giữ và bỏ tù các nhà hoạt động trên Internet, nổi bật là tuyên án sơ thẩm blogger Mẹ Nấm 10 năm tù giam.

Thứ hai, các nhóm dân sự tấn công các blogger và công an cản trở các cuộc biểu tình bằng các công cụ kỹ thuật số, như phá sóng 3G và mạng di động trong nhiều giờ tại xã Đồng Tâm, chặn truy cập vào Facebook và Instagram trong các cuộc biểu cá chết hồi tháng 5/2016.

Và thứ ba, Luật An toàn thông tin mạng 2015 có hiệu lực từ tháng 6/2017 và Dự thảo Luật An ninh mạng tiếp tục cho thấy quyết tâm của chính quyền nhằm cản trở tự do Internet ở Việt Nam.

Mức độ tự do Internet ở các nước ASEAN

Trong tám nước ASEAN được đánh giá trong báo cáo này, chỉ duy nhất Philippines được xếp vào nhóm nước có tự do Internet. Singapore, Malaysia, Indonesia và Cambodia lần lượt là các nước có mức độ tự do Internet giảm dần theo bảng xếp hạng và xếp vào nhóm nước tự do Internet một phần. Còn lại Myanmar, Thailand và Việt Nam là nhóm nước không có tự do Internet.

Rào cản về tiếp cận Internet (14/25 điểm)

Việt Nam đạt 14/25 điểm về các rào cản tiếp cận Internet, điểm càng cao thì mức độ tự do Internet càng thấp.

Tiêu chí này đánh giá về cơ sở hạ tầng và chi phí để tiếp cận dịch vụ Internet; các quy định về pháp lý mà chính quyền có thể dùng để thao túng các nhà mạng; và sự độc lập của cơ quan quản lý.

Ít nhất có một trường hợp cho thấy chính quyền có khả năng thao túng các nhà mạng, là sự cố tại Đồng Tâm (Mỹ Đức, Hà Nội) đã khiến người dân trong làng không thể truy cập 3G và mạng di động trong nhiều giờ liền, sau khi người dân giam giữ hơn 30 cán bộ, cảnh sát cơ động trong một cuộc xung đột về đất đai vào tháng 4/2017.

Freedom House cho rằng hai công ty, một thuộc sở hữu của nhà nước là VNPT và một thuộc sở hữu của Quân đội là Viettel đang thống trị mạng viễn thông của Việt Nam, chỉ có duy nhất FPT là công ty tư nhân.

Trong đó VNPT đang nắm trong tay khoảng 41% thị trường cung cấp dịch vụ Internet, Viettel có khoảng 40% thị trường và FPT chỉ có khoảng 10%.

Về mặt pháp lý việc kiểm duyệt được thực hiện bởi ba Bộ: Bộ Thông tin và Truyền Thông, Bộ Công an và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du Lịch nhưng trên thực tế Đảng Cộng sản mới là nơi đưa ra các hướng dẫn về kiểm duyệt.

Các giới hạn về nội dung (28/35 điểm)

Báo cáo cho rằng chính quyền Việt Nam đã thiết lập một hệ thống lọc nội dung hiệu quả và tiết kiệm hơn so với Trung Quốc.

Việc kiểm duyệt được thực hiện bởi nhà cung cấp dịch vụ Internet như VNPT, Viettel và FPT nhằm chặn người dùng truy cập vào những trang ảnh hưởng đến sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, bao gồm các ý kiến bất đồng về chính trị, nhân quyền, dân chủ và liên quan đến Biển Đông.

Chính quyền đã yêu cầu Youtube gỡ bỏ hàng nghìn video, nhưng Google, hãng sở hữu Youtube, cho rằng họ chỉ nhận được ít hơn 50 đề nghị gỡ bỏ các video và chỉ có 5 video bị gỡ bỏ trong giai đoạn 2009 – 2016.

8/10 chủ đề trên mạng Internet bị chính quyền Việt Nam kiểm duyệt là: các dân tộc và tôn giáo thiểu số, chỉ trích nhà nước, các cuộc xung đột bạo lực, tham nhũng, đối lập về chính trị, thảo luận về các vấn đề xã hội và châm biếm (như tranh biếm họa, hài kịch).

Các xâm phạm về quyền của người dùng (34/40 điểm)

Theo Freedom House, chính quyền Việt Nam đang dùng một hệ thống các điều luật với đủ mọi cấp độ để kiểm soát nghiêm ngặt Internet, từ xâm phạm quyền riêng tư cho đến việc đánh đập và bỏ tù các nhà hoạt động trên Internet.

Tính đến tháng 4/2016, theo Tổ chức Phóng viên Không biên giới, Việt Nam đang giữ 19 người vì những hoạt động trên Internet của họ. Điển hình là các blogger Mẹ Nấm, Trần Thị Nga, Nguyễn Danh Dũng, Nguyễn Văn Oai, Nguyễn Văn Hóa.

Nhiều cuộc tấn công mạng nhằm vào các nhà hoạt động được thực hiện trong vài năm qua. Nhiều nhà hoạt động cho biết họ nhận được những email giả mạo và chứa mã độc mời tham gia các hội thảo, sự kiện về nhân quyền.

Tài liệu tham khảo:

• Freedom on the Net 2017 – Freedom House
• Vietnam – Country Profile – Freedom on the Net 2017