APEC: Sẽ có món quà Nhân quyền từ Tổng thống Mỹ hay người Việt cần tự tạo?

Còn chưa đầy nửa tháng nữa là Tổng thống Donald Trump sẽ đặt chân xuống Việt Nam để tham dự Hội nghị APEC.

Nhiều kỳ vọng đặt ra trong chuyến thăm này về mặt lịch sử và thương mại, nhưng tính chất nhân quyền lại được kỳ vọng yếu nhất.

Khó có thể nhận ra sự lãnh đạm này, nhất là khi so với chuyến thăm của ông Obama lần trước.

Nhiều người lo ngại, nhân quyền không phải là điều Tổng thống Mỹ hướng tới, mà thay vào đó là hợp tác về an ninh hàng hải, không gian vũ trụ và kể cả giải quyết các di sản chiến tranh. Nhưng nhìn chung là định vị quan hệ Việt – Mỹ theo hướng củng cố những quan điểm được đề ra trong cuộc gặp giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Tổng thống Donald Trump tại Mỹ. Ngoài ra, việc đưa cam kết của Mỹ đối với các nước đồng minh trong vấn đề Biển Đông, cũng tạo cơ hội nồng ấm hóa quan hệ Việt – Mỹ trong giai đoạn này, nhất là khi Việt Nam đang đóng vai trò địa lý chiến lược trong ván cờ Biển Đông – tự do hàng hải.

Chuyên gia chính trị Carl Thayer cũng đã từng bày tỏ quan điểm mục đích chuyến thăm Hà Nội cũng như trên.

Tuy nhiên, nhiều người kỳ vọng, chuyến đi sẽ có những thông điệp ấn tượng với Hà Nội như cách ông chuyển tải thông điệp với người dân Cuba, khi ông khẳng định rằng: người dân Cuba đã chứng kiến những tội ác kinh khủng được tạo ra để phục vụ cho một ý thức hệ suy đồi; hãy nhìn thẳng những gì xảy ra và những gì chủ nghĩa cộng sản đã làm, những khuôn mặt biến mất, người vô tội bị giam trong nhà ngục, những người có tín ngưỡng bị bức hại, những người phụ nữ mặc áo trắng bị đánh thâm tím, đổ máu và bị bắt giam.

Người đứng đầu nước Mỹ khẳng định, những nhà bất đồng đã chứng kiến Chủ nghĩa Cộng sản phá hủy một quốc gia như việc nó phá hủy mọi quốc gia đã từng thử nghiệm nó. Chúng ta không còn im lặng trước sự đàn áp của CNCS nữa. Và ông khẳng định, sẽ không bỏ chế tài đối với Cuba đến khi quyền tự do hội họp, ngôn luận được tôn trọng, và một cuộc bầu cử tự do được diễn ra.

Và thực tế ông đã hủy bỏ những di sản ưu đãi của chế độ Obama áp dụng lên Cuba trong nỗ lực bình thường hóa quan hệ 2 nước trước đó.

Nhiều nhà hoạt động nhân quyền đang kỳ vọng ông Donald Trump sẽ có những tuyên bố cứng rắn với Hà Nội. Như cái cách mà Tổng thống Mỹ Ronald Reagan với bài diễn văn“Đế Chế Ma Quái” thức tỉnh hàng triệu người, xây dựng phong trào tự do và gián tiếp làm sụp đổ Liên Xô.

Tuy nhiên câu hỏi đặt ra là: động lực nào buộc ông Tổng thống Mỹ phải làm thế?

Câu trả lời là: không có động lực nào cả. Nhất là khi người đứng đầu nước Mỹ đã rút ra khỏi TPP – nơi có những điều khoản nhân quyền trói buộc chặt chẽ Việt Nam.

Do đó, nhân quyền trong chuyến thăm Việt Nam này của ông Donald Trump cũng chỉ xoay quanh một khía cạnh nhỏ là: bình đẳng giới. Cụ thể hơn là đặt vấn đê gia tăng lãnh đạo nữ trong hệ thống kinh tế – chính trị.

Điều đó cho thấy, một sự kỳ vọng thay đổi nhân quyền trong chuyến thăm là lạc quan tếu.

Có lẽ chính vì lý do đó, mà Việt Nam tiến hành phát giấy mời, triệu tập, bắt giam, đánh đập liên tiếp những nhà hoạt động nhân quyền trong thời gian gần đây, không nhằm đánh đổi – mà là nhằm để giải quyết những vấn đề thuộc về “trật tự chính trị”. Cũng có thể là chính quyền lo sợ những mối nguy hiểm tiềm tàng đó, vốn từng được “nhân nhượng” dưới thời Obama để đối lấy lợi ích kinh tế?

Dù thế nào đi chăng nữa, thì giờ Hà Nội đàn áp thoải mái hơn. Câu hỏi đặt ra là, người mong muốn thiết lập một trật tự và bình đẳng về nhân quyền sẽ mong mỏi gì?

Tất nhiên là Mỹ và áp lực từ Mỹ. Nhưng đúng như TS Nguyễn Quang A cho biết sau cuộc họp Diễn đàn 2000 (cộng đồng Séc), thì dù áp lực Mỹ là rất quan trọng đối với ông và những người đồng chí hướng thì vẫn cần 1 thực tế. Đó là, nước nào cũng có ưu tiên của mình, áp lực nào cũng quan trọng, nhưng quan trọng nhất phải từ bên trong – tức vấn đề của người dân cũng phải do chính người dân giải quyết.

Điều quan trọng, là giới bất đồng đang lớn lên và mạnh hơn – và sự thay đổi sẽ diễn ra.

Trong khi giới trẻ trong nước, như báo Vnexpress đề cập trong phiên bản tiếng Anh ngày 22/10 cho hay, một bộ phận đang tự thoát ra khỏi bong bóng chính trị để đòi hỏi quyền lợi của mình. Và sự gia tăng của các mạng xã hội ở Việt Nam chắc chắn hàm ý mong muốn của người trẻ tuổi về tiếng nói của họ, vì không có nền tảng chính thức nào để họ làm như vậy trước đó.

Trong khi đấy, tác động tích cực từ cộng đồng hải ngoại cũng đang được nhìn nhận, không còn là những cuộc vẫy cờ và hô hào “chống” suông nữa. Mà đi vào thực tế hơn với Dự luật Magnitsky (Mỹ) hay Dự luật S-226 (Công lý cho Nạn nhân của các Viên chức tham nhũng Ngoại quốc) tại Canada. Theo đó, sẽ tiến hành đóng băng tài sản, cấm nhập cảnh bất kỳ công – viên chức nào vi phạm nhân quyền ở Việt Nam.

Mỹ và Canada là hai quốc gia cư ngụ nhiều nhất của quan chức Việt Nam và con cháu họ. Ngay cả ông Nguyễn Xuân Phúc cũng có người con trai theo học và định cư tại đây.

Như vậy, suy cho cùng, những bắt bớ và đàn áp của Hà Nội vẫn diễn ra, nhưng dù sao mọi thứ sẽ tốt lên – như cách mà nhiều người lên tiếng và bị bắt. Quan trọng, câu chuyện nhân quyền giờ đây của Việt Nam sẽ bớt phụ thuộc vào một quốc gia bên ngoài, và tất nhiên, một chuyến ghé thăm của Mỹ cũng sẽ không nói lên được quá nhiều điều.

—