Chính khách phát ngôn và sự minh bạch

Có quyền mạnh tay, có tiền mạnh miệng, nhưng đừng quên một trong những yêu cầu để xã hội muốn phát triển bền vững đòi hỏi lãnh đạo, nhất ngôn tứ mã nan truy và sự minh bạch.

“Lắm của nhiều tiền không bằng ở hiền làm phúc
Quyền cao chức trọng không bằng bỏ lọng gần dân”

Tính minh bạch của hệ thống quản trị quốc gia, đòi hỏi phát ngôn và hành động của quan chức phải đi đôi, nhất là với các vị lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước.

Chất lượng của hệ thống thông tin chính thống của một quốc gia – thể hiện qua số liệu thống kê, qua phát biểu của quan chức tầm Chính phủ sẽ có những hệ lụy quan trọng. Giá trị của nó có thể so sánh như trường hợp chỉ vì 1 câu nói của bà Chủ tịch FED có thể dẫn đến thay đối sắc xanh đỏ trên thị trường chứng khoán thế giới.

Phát biểu của GSTS Vương Đình Huệ ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ mới đây về chứng khoán, làm người dân lại nhớ đến lần nghe ông Nguyễn Sinh Hùng (Chủ tịch Quốc hội, nguyên Bộ trưởng Bộ Tài chính) xúi dân mua cổ phiếu đang trên đà khoét đáy nên nhiều người đã lắc đầu chán ngán hay phải ở vào tình trạng “đổ thóc giống ra ăn”! Nó giống như người dân từng “thất thần” vì cái tin chính quyền trấn an “không đổi tiền” rồi hôm sau có “đổi tiền” hơn 30 năm về trước, và “di chứng” còn kéo dài với điệp khúc xăng không tăng giá rồi tăng giá thật làm người dân “bị quê” đến “bẽn lẽn”!

Song trơ trẽn nhất là câu nói của một vị chính khách có tính trấn an trước Quốc dân rằng: Để không rối loạn do sự sụp đổ của những ngân hàng tư nhân sắp phá sản, ngân hàng Nhà nước mua lại các ngân hàng ấy với giá 0 (không) đồng mà không tốn ngân sách! Đúng là người ngoài hành tinh mới nói câu này mà không sợ “động Thiên đình”!

Thông tin chính thống, đặc biệt là số liệu thống kê cần phải chính xác, nhất quán, đầy đủ và kịp thời vì đó là căn cứ quan trọng cho các tính toán, quyết sách từ vi mô (doanh nghiệp, người dân) tới vĩ mô (nhà nước). Số liệu của nhà nước ngày nay vẫn chưa thoát khỏi xu hướng chứng minh thành tích của nhiệm kỳ hơn là cung cấp dữ liệu đầu vào (hiện trạng) cho các toan tính của xã hội. Do vậy, có xu hướng được làm đẹp hơn là sự thật.

Một tổ chức / cá nhân đứng trước thách thức ấy rất khó lựa chọn – (1) tin theo thì khả năng phân tích sai và quyết định sai là cao; (2) không tin theo – thì không biết dựa vào cái gì, và (3) tự mình tổ chức điều tra hoặc thuê công ty tư vấn điều tra khảo sát – sẽ tốn kém thời gian và nguồn lực. Rất khó ra được những quyết định chuẩn dạng “evidence-based” khi thông tin mù mờ và thiếu chính xác. Bên cạnh nguyên nhân tham nhũng, phần lớn các dự án lớn bị đổ vỡ thời gian qua có nguyên nhân từ phân tích kiểu “đếm cua trong lỗ”.

Yêu cầu về tính minh bạch thông tin của xã hội, cuộc sống, quốc tế ngày càng cao nhưng ý chí chính trị quyết thay đổi còn chưa đủ mạnh nên nhu cầu này cứ bị xếp hàng sau những thứ khác.

Người đọc quan tâm đến bài báo “Thống kê mà không thực thì điều hành có đúng không”? Thực trạng số liệu thống kê của Việt Nam nhiều chuyên gia quốc tế cũng như chuyên gia độc lập trong nước đều ngao ngán, khó chấp nhận vì độ tin cậy thấp, mâu thuẫn và thiếu tính hệ thống.

Cái ví dụ mâu thuẫn về số liệu xuất khẩu thịt giữa hai Bộ: Công thương và Nông nghiệp và PTNT do ông Vương Đình Huệ đưa ra cũng như nhiều loại hàng hóa thiết bị khác còn hiểu được là do số liệu từ chính ngạch và tiểu ngạch, còn các loại hàng hóa được quản từ nhiều ngành hay lĩnh vực thì số liệu thống kê từ ngành, lĩnh vực, địa phương hay Trung ương là những ma trận không phần mềm thống kê hiện đại nào chọn ra được con số đủ tin cậy.

Những bất cập thống kê làm cho việc điều hành kinh tế của Chính phủ nguy hiểm như người điều khiển chiếc xe không có đồng hồ ổn định. Ông Vương Đình Huệ là Giáo sư ông thừa biết tầm quan trọng của số liệu thống kê đối với việc điều hành hoạt động cũng như dự báo xu thế phát triển của nền kinh tế. Nguyên nhân tại sao không có được một hệ thống dữ liệu thống kê đủ tin cậy là do Chính phủ vẫn duy trì phương pháp thống kê chủ quan của nền kinh tế bao cấp nên không đáp ứng được yêu cầu khách quan của nền kinh tế thị trường?

Tôi chia sẻ với ông Cục trưởng Thống kê: Báo cáo số liệu thật có khi phải trả giá. Cán bộ ngành thống kê cho rằng do áp lực thành tích của địa phương, họ thường phải chịu rất nhiều sức ép khi báo cáo các số liệu thật, thậm chí bị cô lập, phân biệt đối xử.

Những người am hiểu về kinh tế lâu nay đều biết các địa phương muốn thổi phồng GDP để đạt thành tích. Trung Quốc cũng y hệt như vậy. Thống kê trong thể chế toàn trị rất thiếu tính khách quan, trung thực vì chức năng chính của nó là công cụ phục vụ ý đồ chính trị của nhà cầm quyền.

Nền kinh tế Việt Nam đã chấp nhận theo cơ chế thị trường đòi hỏi các nhà lãnh đạo kinh tế phải biết chỉ đạo bằng những công cụ khoa học dựa trên trí tuệ đội ngũ chuyên gia chứ không thể là những “phát ngôn ấn tượng” ngẫu hứng của cá nhân không có phản biện. Để mọi hoạt động điều hành kinh tế hiệu quả không có con đường nào khác, nếu muốn hội nhập quốc tế và có các con số thống kê tin cậy thì phải thực hiện:

1. Xóa bỏ thống kê các tỉnh đến tận xã. Các thống kê báo cáo chỉ là số liệu lưu trữ sử dụng trong nội bộ các cấp địa phương.

2. Tổng cục thống kê, cũng phải thực hiện cách tổ chức và hệ thống tiêu chí thống kê khoa học như mọi nước trên thế giới, chia thành khu vực thống kê, thí dụ như ở VN theo đặc điểm địa lý kinh tế có thể chia thành 7 vùng. Tại mỗi vùng có một trụ sở-trung tâm thống kê, với chuyên viên được huấn luyện thành thục, hoạt động thu thập thống kê trực tiếp các tỉnh trong vùng, bằng phương pháp điều tra, thay cho phương pháp báo cáo.

3. Tôi hơi ngạc nhiên là GSTS về kinh tế không hiểu sao Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ lại đặt câu hỏi có hai con số của Bộ NN&PTNT và Bộ Công thương về số liệu xuất khẩu thịt thì con số nào đúng. Tại sao không hỏi Chính phủ cần phương pháp/chuẩn mực thống kê nào? Và hình như ông Vương Đình Huệ cũng không muốn để Trung ương làm thống kê GDP các tỉnh? Ông Huệ tư duy theo kiểu báo cáo?

4. Về nguyên tắc khoa học, không thể một tỉnh tự làm GDP cho mình. Bộ Tài chính, Ngân hàng trung ương và các bộ ngành cũng phải hoạt động trên cơ sở vùng như thế. Số liệu thống kê quốc gia sẽ có giá trị khi tổng hợp và phân tích từ cơ sở dữ liệu tin cậy theo vùng.

5. Về ngân sách thì bắt buộc các tỉnh phải báo cáo vì phải chuyển thuế và nhận tài trợ từ ngân sách Trung ương. Hệ thống tài chính dựa trên báo cáo.

Theo chuyên gia Vũ Quang Việt, ngay như ở Mỹ, các bang được quyền tự thu thập thống kê hoặc tính GDP, nhưng không ai làm mà đều dựa vào Bureau of Census, cơ quan thu thập thống kê và Bureau of Economic Analysis, cơ quan tính GDP cho cả nước, từng bang.

Ở Mỹ, Cục trưởng Thống kê do Tổng thống bổ nhiệm nhưng phải được Quốc hội thông qua, có ngân sách riêng, dù Cục thống kê vẫn nằm trong Bộ Thương mại.

https://en.wikipedia.org/wiki/Director_of_the_United_States_ Census_Bureau

Hiện nay ở Mỹ dù có 50 tiểu bang, Census chỉ có 6 văn phòng khu vực.

Dẫn chứng, có thể tham khảo theo đường link dưới đây:

https://en.wikipedia.org/wiki/ United_States_Census_Bureau

6. Khủng hoảng kinh tế ở Việt Nam có thể xảy ra bất cứ lúc nào khi mà bội chi ngân sách tiếp tục ở mức 6% và không ai chịu mua trái phiếu và phải in tiền để chi. Vấn đề là nợ của toàn kinh tế mà 3/4 là nợ trong nước.

Hiện nay, thì tình hình lạm phát chưa đáng lo ngại. Nhưng sẽ thay đổi nhanh khi phải in tiền. Năm 2016 là có dấu hiệu báo động. Từ đầu năm đến nay thì có vẻ xuống. Nhưng sắp đến tăng lương 7%, tình hình có thể sẽ khác, v.v…

Bàn về “nhất ngôn ký xuất tứ mã nan truy” [một lời đã nói ra bốn ngựa cũng khó mà đuổi theo được], người dân vẫn còn nhớ khi mới nhậm chức Bộ trưởng Bộ Tài chính, ông Vương Đình Huệ đã làm thiên hạ sôi lên bởi những tuyên bố hùng hồn rất được lòng người và ai nấy đều khấp khởi mừng, tràn đầy hy vọng ở người giữ túi tiền của quốc gia. Ông nói với những người mà ông cho rằng làm ăn bất minh, đại ý: “Tôi đã từng làm Tổng kiểm toán, tôi biết tỏng mọi chuyện”. Ông nói thẳng với mấy anh doanh nghiệp ngành xăng dầu khi dọa bỏ cuộc:”Nhà nước không dọa ai, nhưng đừng có ai dọa nhà nước”! Toàn là những lời nói mạnh miệng, đáng được gọi là danh ngôn!.

Và cũng chính ông đã làm cánh truyền thông, có người ứa nước mắt, xúc động khi ông nói tại một cuộc họp báo rằng: ”Hàng ngày, tôi luôn chú ý cập nhật thông tin qua đài báo. Chính nhờ các cơ quan truyền thông mà tôi giải quyết tốt công việc của mình”.

Ngày 5/4/2012 cũng chính ông Huệ làm cánh truyền thông chưng hửng khi ông ông phát biểu hoàn toàn ngược lại với những gì đã nói trước đây. Ông phàn nàn tại hội nghị của Bộ Tài chính triển khai học Nghị quyết 4 của Trung ương đại ý “Tại sao báo chí hay xía vô chuyện của người khác, lĩnh vực khác”! Mời nhà báo đến để đưa tin về triển khai Nghị quyết 4 của Đảng, mà lại có ý nói là báo chí đừng viết nhiều về chính trị, thế thì cái “chính trị” trong nhận thức của ông Huệ là gì?

Phát biểu của ông Huệ nhầm lẫn giữa tôn chỉ mục đích của tòa soạn và sứ mệnh cao cả của người làm báo là luôn tôn trọng sự thật, nhầm lẫn giữa báo chí và tạp chí khoa học chuyên ngành vì chỉ có tạp chí khoa học chuyên ngành mới hạn chế phạm vi nghiên cứu. Các báo chí truyền thông được phép xuất bản dù ở bất cứ quốc gia nào đều có thể bàn về chính trị xã hội hay thường được gọi là viết xã luận.

Nhớ lại, hồi ấy, tôi đã viết bài xã luận trong mục “Chào buổi sáng” trên trang nhất báo Thanh niên (thứ hai 9/4/2012) tiêu đề “Không chuẩn, cần phải chỉnh” liên quan đến phát biểu nói trên của Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ.

Việt Nam “được và mất” của kinh tế vĩ mô là do thể chế và con người. Lãnh đạo nền kinh tế không thể mang nặng kiểu chỉ đạo bằng những mệnh lệnh ngẫu hứng của người nắm quyền hành và giữ túi tiền nhà nước sẽ không đáp ứng được yêu cầu của nền quản trị kinh tế thị trường.

Để mọi hoạt động điều hành kinh tế hiệu quả, nếu muốn hội nhập quốc tế, đòi hỏi các nhà lãnh đạo kinh tế phải biết chỉ đạo bằng những công cụ khoa học dựa trên trí tuệ đội ngũ chuyên gia, hệ thống tổ chức và phương pháp thống kê minh bạch tin cậy, chứ không thể là những “phát ngôn ấn tượng” ngẫu hứng không có phản biện của cá nhân lãnh đạo.

Nợ công và nợ xấu của VN ta đã vượt ngưỡng từ lâu như một số bài tôi đã viết trước đây, có cơ sở khoa học và tin cậy. Sự đối phó với vấn đề này rất lúng túng, chưa thấy lối ra. Người ta đã che giấu thông tin và phương pháp tiếp cận rất sai lầm.

Gần đây, dân tình lo lắng với đề xuất của ông Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng đề xuất tăng thuế vì nợ công, cụ thể là tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) từ 10% lên 12% sẽ làm cho toàn dân sẽ phải “thắt lưng buộng bụng” đặc biệt là dân nghèo. Nếu để ý, người dân sẽ thấy giá dịch vụ y tế đã tăng hơn 6 lần tính từ năm 2007 so với CPI tăng 2 lần. Nông thôn tăng cao hơn thành thị. Tám tháng đầu năm nay, giá dịch vụ y tế so với cùng kỳ năm ngoái ở nông thôn tăng 77,6% so với thành thị 64,7% trong khi đó CPI chỉ tăng 3,84%.

Việt Nam đang nợ như “chúa chổm”, lòng dân bất an. Chỉ xin quý ông có trách nhiệm quản lý điều hành về kinh tế, minh bạch hóa và công khai cho dân biết sự thật bằng con số của GDP, nợ Chính phủ, tình trạng thu chi kiểm soát ngân sách, cân bằng xuất nhập khẩu… để dân lo liệu làm ăn và chi tiêu là sẽ đội ơn ông lắm lắm rồi!.

Và các ông có quyền đề bạt cán bộ cũng cần nhớ rằng: Bây giờ là cách mạng khoa học công nghệ 4.0 rồi, do đó tiêu chuẩn cán bộ, chính khách không còn như hồi thông tin qua chiếc máy Ga-len mà Đài Tiếng nói Việt Nam hồi đó có bản nhạc dạo, mở đầu cho Chương trình Thiếu nhi: “Em yêu chiếc máy ga-len, sớm chiều chờ nghe măng non”!