Chết vì ngu và tham là cái chết tức tưởi nhất

Có lẽ viết, nói và nghệ thuật ngôn từ thì Việt Nam ta là cường quốc số 1 trên thế giới. Cũng chẳng biết từ bao giờ và từ đâu mà các cụm từ có tiếp đầu ngữ “an ninh” xuất hiện và được sử dụng nhiều đến thế? Nhưng phải công nhận chính những cụm từ ấy, tiêu biểu như “an ninh năng lượng” đã “giải vây”, tạo lối thoát và đường rút cho nhiều chủ trương, chương trình, dự án… khi gặp bế tắc, thua lỗ. Suy cho cùng thì “giải vây” trong nhiều trường hợp cũng chính là “giải ngân” cho những khoản chi vô tội vạ của các nhóm lợi ích mà thôi.

Trong bài báo mới đây – “Lại bàn về giá điện ở Việt Nam” – tôi đã viết “những giải pháp cải cách chính ngành điện nhằm hạ giá thành, giảm hao tổn, cải tiến công nghệ, tạo khung pháp lý cho cạnh tranh lành mạnh”… ngẫm suy có thể áp dụng cho bất kỳ ngành kinh tế nào của Việt Nam.

Doanh nghiệp nhà nước phần lớn làm ăn thua lỗ

Hầu hết các dự án đầu tư của doanh nghiệp nhà nước hoặc dùng vốn nhà nước (như các công trình giao thông…) đều lỗ nặng hoặc suất đầu tư cao vọt (như 1 km đường đắt gấp mấy lần công trình cùng loại ở các nước khác). Kiểu làm ăn này đâu chỉ ở ngành năng lượng và giao thông mà ở hầu hết các ngành mà doanh nghiệp nhà nước mưu chiếm lĩnh đỉnh cao, nhưng thua lỗ kéo dài.

Doanh nghiệp nhà nước sử dụng phần lớn tài sản của kinh tế nội địa và cả tài nguyên quan trọng nhất của quốc gia, nhất là hầm mỏ, không dành cho dân – dù dân là chủ. Cứ tưởng kinh tế công hữu sẽ có CNXH… nên cố làm bằng mọi giá. Cuối cùng, lại ảnh hưởng đến toàn nền kinh tế. Ngay Nghị quyết phát triển kinh tế tư nhân cũng cố nèo hợp tác xã và kinh tế nhà nước cùng là… nền tảng. Toàn say sưa với câu chữ cho tròn, “sáo rỗng” mà không đi vào thực chất. Nguồn gốc là ở chỗ kinh doanh mà nếu lỗ, đều do nhà nước chịu (tức là dân chịu) thì tránh sao khỏi tính toán sai, làm ẩu, thậm chí như vậy mới dễ kiếm lợi riêng.

Trên các phương tiện thông tin đại chúng đang rộ lên thông tin “2 tỉ USD bù lỗ cho Lọc dầu Nghi Sơn” làm tôi lại trạnh lòng nghĩ đến Singapore. Họ chủ yếu nhập dầu thô về tinh luyện rồi xuất khẩu thành phẩm kiếm lời, trị giá hàng mấy chục tỉ USD mỗi năm, tạo ra khoảng 5% GDP, thuộc hàng 1 trong 3 trung tâm lọc dầu lớn nhất thế giới. Còn Việt Nam dùng dầu thô của chính mình để tinh luyện, được hưởng rất nhiều ưu đãi về thuế, chưa đáp ứng nổi 100% nhu cầu xăng dầu trong nước, thế mà ngay cả chuyên gia WB cũng thấy lạ: hết Dung Quất rồi Nghi Sơn lại có vấn đề về tài chính, bù lỗ triền miên, càng đẩy đất nước lún sâu vào nguy cơ “vỡ trận tài chính”.

– Dân Việt đang cõng một nhà nước tồi trên lưng
– Việt Nam chìm trong nợ công, có thể gây bất ổn xã hội
– Cạn Kiệt
– Việt Nam cần có đa đảng

Ngẫm suy, người dân có quyền đặt câu hỏi vì sao Nhà nước phải bỏ ra hàng núi tiền (cũng là tiền thuế của dân) xây nhà máy lọc dầu để chịu lỗ lại tác động xấu đến môi trường, thay vào đó cứ nhập xăng dầu như trước mà dùng, để số tiền đó đầu tư cách nào khác cho sinh lời, thì có lợi hơn cho đất nước không?

Việt Nam không cần làm nhà máy lọc dầu

Ngay từ đầu những năm 1990, nhiều chuyên gia ngành dầu khí đã khuyên cáo chưa nên xây dựng nhà máy lọc dầu nhưng lãnh đạo cấp cao chỉ đạo phải bảo đảm tự chủ an ninh năng lượng, lỗ cũng phải làm! Ngẫm suy, tư duy bảo đảm an ninh năng lượng ở thời điểm trước 2000 dù có ấu trĩ nhưng có lẽ khi ấy các nhà quản lý các cấp vẫn còn “trong sáng”. Bây giờ thì chắc chẳng ai nói đến “an ninh” gì nữa, chỉ cần làm mọi cách để lôi kéo được dự án khủng, vay được nhiều tiền cho “chi tiêu” trước mắt, tội vạ con cháu chịu.

Theo tôi hiểu, các điểm chính, chưa nên xây dựng nhà máy lọc dầu ở Việt Nam là:

1. Ở thời điểm năm 1990, các nhà máy lọc dầu ở Singapore có tổng công suất bảo đảm cung cấp đủ nguồn xăng dầu cần thiết cho Việt Nam kể cả tính đến tương lai sau 2010, đồng thời tất cả các nhà máy owe Sing đều đã hết thời gian khấu hao, do đó giá bán sản phẩm có thể linh động điều chỉnh mà vẫn có lãi.

2. Singapore nằm ở vị trí đắc địa về trung chuyển, lại có cảng nước sâu. Nó cũng nằm ở vị trí quan trọng trong khu vực có mỏ dầu: lớn nhất là Indonesia, sau đó là Malaysia, Brunei.

3. Thuế lợi tức ở Singapore thấp nhất thế giới – khoảng 17%, chỉ cao hơn Hong Kong một chút là 16,5%, trong khi ở Mỹ là 35%, ở châu Âu còn cao hơn. Thái Lan là 30%, Việt Nam 32-50% (cho hoạt động dầu khí). Thuế cá nhân ở Việt Nam cho người nước ngoài là 20% nhưng cho người trong nước là 35%. Thuế ở Singapore thấp hơn nhiều.

Về giảm giá dầu thô, theo nguyên tắc không ảnh hưởng gì đến Dung Quất. Giá giảm thì giá đầu vào của Dung Quất cũng giảm. Dung Quất chỉ cần cộng thêm phí dịch vụ gia công dầu thô thành xăng. Dung Quất lỗ vì phí dịch vụ gia công và phí chuyên chở từ nơi có dầu thô tới nhà máy lọc dầu và từ Dung Quất đến người tiêu thụ chủ yếu ở Hà Nội và TP. HCM cao.

4. Kịch bản lạc quan nhất cho trường hợp nhà máy lọc dầu ở Việt Nam sử dụng toàn nguyên liệu dầu thô của Việt Nam thì IRR là 7%, tức là nhà máy hết khấu hao sau 15 năm. Trong khi chúng ta đang “mơ” giá sản phẩm ổn định suốt 15 năm để bảo đảm hòa vốn thì các nhà máy ở Singapore ung dung bán được đồng nào là đút túi đồng ấy.

Thực tế trường hợp sử dụng toàn nguyên liệu dầu thô của Việt Nam chỉ được vài năm đầu cho nhà máy lọc dầu vì nguồn dầu của Việt Nam không đủ nhiều, chưa kể mấy năm nay tính ra bán dầu thô còn có lãi hơn, Chính phủ đang cần tiền. Đấy là chưa kể “kịch bản lạc quan” không thể xảy ra ở Việt Nam với cung cách quản lý “định hướng XHCN”. Ngay cả kịch bản giá dầu đang từ 100 đô/thùng rớt xuống 40 đô/thùng (thậm chí dưới 40 đô) thì thời điểm cuối năm 1990 không nhà kinh tế nào trên thế giới có thể tưởng tượng được.

5. Trong khi đó, từ giữa năm 1990 (khi PVN bắt đầu nghiên cứu khả thi cho dự án Lọc dầu Dung Quất) đến năm 2004 (dự án bắt đầu giai đoạn thiết kế tổng thể) giá thành thiết bị công nghệ lọc dầu tăng gần gấp đôi, vị trí đặt nhà máy không thích hợp. Sai từ tổng thể xác định các tiêu chí ban đầu, thế nên không lỗ mới là lạ.

Chính vì thế mà Dung Quất và Nghi Sơn không có tương lai. Làm sao có thể cạnh tranh với Singapore và Malaysia. Ngay hiện nay, Singapore đã bắt đầu gặp khó vì phải cạnh tranh với Malaysia, dù thuế lợi nhuận của Malaysia là 25% cao hơn Singgapore. Malaysia có dầu, lại có giá lao động và mọi thứ rẻ hơn.

6. Tư duy bảo đảm an ninh năng lượng chứng tỏ ở thời điểm 1990-2000 lãnh đạo Việt Nam vẫn chưa hiểu muốn phát triển thì phải tham gia toàn cầu hóa và các hiệp định kinh tế đa phương (năm 2007 Việt Nam mới gia nhập WTO). Bây giờ thì lại mua điện của Trung Quốc, nhập thiết bị, công nghệ nhiệt điện thế hệ cũ từ Trung Quốc, chắc tin ông bạn “16 chữ vàng” giúp Việt Nam ổn định an ninh năng lượng.

Dân gian có câu: “Ngu thì chết chứ bệnh tật gì đâu!”. Quá đúng! Việt Nam bấn loạn về đại vấn đề nợ công, nợ xấu vì không biết tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tức là thấy thiên hạ có gì thì Việt Nam cũng phải có nấy, mà không tính đến quy luật của nền kinh tế thị trường là cạnh tranh về giá cả, chất lượng, mẫu mã, sự phục vụ…

Lời kết

Nghĩ lại, nếu không bỏ ra hàng núi tiền để đầu tư, bất chấp rủi ro thì lấy đâu ra tiền bỏ vào cái “túi tham nhũng không đáy”! Định hướng lớn của chúng ta sai từ lâu rồi và ngày càng lún sâu vào cái sai đó mà không muốn rút ra. Nguyên nhân của cái ngu này là tham!

Lọc dầu Dung Quất do Việt Nam tự đầu tư, được ưu đãi nhiều vì là dự án lọc dầu đầu tiên, lỗ thì đổ cho chúng ta chưa có kinh nghiệm. Lọc dầu Nghi Sơn, ta đã có kinh nghiệm hơn, liên doanh với Kuwait, Nhật Bản để lợi dụng vốn và kinh nghiệm của họ nhưng rồi vẫn kêu lỗ, mà là ta lỗ do “bạn” quá khôn, chỗ nào khó nhằn thì đẩy sang chủ nhà, chứ chắc chắn là “bạn” đời nào chịu lỗ.

Tôi vẫn nhớ câu Thánh Anthony trả lời một người mù: “Trí tuệ mẫn tiệp như ngài có phải chịu khổ điều gì không?”. Ngài chỉ thọ 36 tuổi, nhưng xem ra, câu trả lời của vị Thánh nổi tiếng của Thiên chúa giáo vẫn còn linh nghiệm đến muôn đời “Khổ nhất là khi ta định hướng sai”.

Dầu nhiều, chẳng thấy giầu đâu?
Đường sai, hướng lạc khoét sâu cái nghèo.
Khéo múa mép, vụng tay chèo
“Quất – Sơn”* dùng chuột bắt mèo mới hay?

—

* Dung Quất và Nghi Sơn là 2 nhà máy lọc dầu làm ăn thua lỗ.