Hành trình của những ứng cử viên tự do

Từ khi đảng CSVN thiết lập chế độ chuyên chính vô sản ở miền Bắc vào năm 1946 và trên cả nước từ năm 1975 cho đến nay, họ đã tổ chức 14 lần bầu cử đại biểu quốc hội theo mô hình “đảng cử, dân bầu”.

Nghĩa là những người được đưa ra ứng cử và trúng cử đại biểu đều được sắp xếp theo cơ cấu, do Ủy ban thường vụ quốc hội khóa trước quy định. Trước khi tiến hành cuộc bầu cử, quốc hội ra một Nghị Quyết ấn định số lượng đại biểu ở trung ương và địa phương, cũng như phân bố số lượng đại biểu của những cơ quan đảng, đoàn, chính phủ, các đoàn thể, bộ công an, bộ quốc phòng vân, vân…

Dựa trên sự phân bố này, Mặt Trận Tổ Quốc và các tổ dân phố có nhiệm vụ “lùa” dân đi bỏ phiếu dựa trên danh sách được ấn định phải bầu này mà không có một chọn lựa nào khác.

Ứng cử viên độc lập

Sau đợt thay đổi hiến pháp vào năm 2001, đảng CSVN đã chế thêm loại ứng cử viên độc lập trong cuộc bầu cử Quốc hội khóa 11 năm 2002.

Lúc đó, những ứng cử viên độc lập thường là các doanh nhân hay các học giả vốn là đảng viên hoặc có quan hệ sâu với đảng được “khuyến khích” ra ứng cử để tạo dáng vẻ dân chủ. Tuy nhiên, hầu hết những ứng viên độc lập này đã bị loại ra trước khi việc bỏ phiếu bắt đầu bởi một quá trình sàng lọc phức tạp, dưới sự kiểm soát của đảng qua hai cửa ải:

– Cửa ải thứ nhất là Hội nghị lấy ý kiến cử tri tại nơi cư ngụ hay tại sở làm. Hội nghị nơi cư trú được tổ chức ở cấp Phường, nằm trong tay sinh sát của ba thành phần là Mặt trận tổ quốc, ủy ban nhân dân và tổ trưởng dân phố, với sự tham dự của vài chục cử tri được chọn sẵn để “triệt hạ” ứng viên.

– Cửa ải thứ hai là Hội nghị Hiệp thương vòng ba được tổ chức một cách bí mật không có ứng cử viên tham dự. Hội nghị hiệp thương này nằm trong tay sinh sát của Mặt trận tổ quốc, ủy ban nhân dân và một số đoàn thể địa phương, nhằm loại những ai có nhiều xác xuất làm thay đổi kết quả bầu cử đã định sẵn theo nguyên tắc “so bó đũa chọn cột cờ” mà bà Lê Thị Kim Oanh, phó chủ tịch Mặt trận tổ quốc phát biểu. Nói một cách khác, những ứng cử viên độc lập nào có nguy cơ đe dọa những ứng cử viên của đảng sẽ bị loại dù có đạt 100% ủng hộ của cử tri.

Sau đây là những con số ứng cử viên độc lập qua ba kỳ bầu cử đáng suy gẫm:

– Bầu cử đại biểu quốc hội khóa 12 vào năm 2007, toàn quốc có 282 ứng cử viên độc lập, chỉ có 30 người được lọt vào trong danh sách ứng viên đại biểu, nhưng kết quả chỉ có hai người được chọn làm đại biểu quốc hội khóa 12.

– Bầu cử đại biểu quốc hội khóa 13 vào năm 2011, toàn quốc có 82 ứng cử viên độc lập, chỉ có 15 người được lọt vào trong danh sách ứng cử viên, nhưng kết quả chỉ có 4 người được chọn làm đại biểu khóa 13.

– Bầu cử đại biểu quốc hội khóa 14 (2016) hiện nay, toàn quốc có 154 ứng cử viên độc lập, cũng như các kỳ bầu cử trước, hầu hết các ứng viên độc lập đều bị loại ở vòng lấy ý kiến cử tri, dự kiến có khoảng 15 người được lọt vào danh sách ứng cử viên, nhưng chưa biết bao nhiêu người sẽ được chọn.

Thành phố Hà Nội có đến 48 người nộp đơn tự ứng cử nhưng bị loại đến 95%; trong đó có 4 người tuy được phiếu tín nhiệm cao trong Hội nghị cử tri, nhưng lại không được chọn vào danh sách ứng cử đại biểu gồm ông Trần Đăng Tuấn (nguyên Phó giám đốc Đài truyền hình Việt Nam), ông Nguyễn Cảnh Bình (Giám đốc nhà sách Alpha), Kỹ sư Nguyễn Đình Nam (Chủ tịch hội đồng quản trị, Giám đốc công ty CP VP9 Việt Nam) và ông Nguyễn Hải Nam (Quản lý sản xuất và dự án, Chủ tịch Hội đồng thành viên Hợp tác xã chăn nuôi bò sữa Quyết Thắng Phù Đổng Gia Lâm).

Hiện nay dư luận đang dấy lên làn sóng phản đối mạnh mẽ về những màn đấu tố ở Hội nghị cử tri, và nhất là gửi các kiến nghị mang tính tập thể tố cáo về những sai trái ở Hội nghị hiệp thương 3.

Ứng cử viên tự do

Trong kỳ bầu cử quốc hội 2016 đã có một không khí rất đặc biệt. Đó là trong số các ứng cử viên độc lập đã có những người từng tham gia tích cực vào các sinh hoạt vận động cho dân chủ và chống lại hành động bá quyền của Trung Quốc trên biển Đông.

Có khoảng 30 người đã nộp đơn tự ứng cử tại Hà Nội, Sài Gòn và một số địa phương như Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Nghệ An, Đà Lạt như Tiến sĩ Nguyễn Quang A, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, anh Nguyễn Đình Hà, bà Nguyễn Thúy Hạnh, Nhà văn Nguyễn Tường Thụy, Nhà báo Phạm Thành, Luật sư Võ An Đôn, Ca sĩ Mai Khôi, ông Nguyễn Chí Trung, Nhà thơ Bùi Minh Quốc vân, vân..

Ngoài những người này, còn có khoảng hơn 10 người khác như Mục sư Nguyễn Trung Tôn, anh Nguyễn Trung Lĩnh cũng đã xúc tiến các thủ tục tự ứng cử nhưng đã bị chính quyền địa phương làm khó dễ về việc thị thực các loại hồ sơ nên đã không thể nộp đơn.

Sự kiện 30 người không thuộc diện doanh nhân, không có quan hệ nào với đảng và chính quyền CSVN, nộp đơn tự ứng cử tự do đã tạo sự chú ý của dư luận trong và ngoài nước. Tuy có một số người kỳ vọng họ có thể sẽ được lọt vào danh sách ứng cử viên chính thức hay sẽ có thể đắc cử, nhưng đa số đều nhìn thấy là kết quả thắng cử rất mong manh.

Điều mà dư luận phẫn nộ chính là thủ đoạn gian lận và bẩn thỉu của chế độ đã tung ra trong các Hội nghị lấy ý kiến cử tri, nhằm triệt hạ những ứng cử viên tự do chỉ gồm vài chục cử tri.

Thủ đoạn trấn áp không có gì mới, nhưng trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, những người tự ứng cử tự do đã tạo một biến chuyển mới về sinh hoạt chính trị tại Việt Nam.

Thứ nhất, từ sự thờ ơ, không quan tâm đến các cuộc bầu cử nhàm chán theo hình thức “đảng cử dân bầu” trong nhiều năm qua, sự tự ứng cử của hơn 30 ứng cử viên tự do đã giúp cho dư luận nhìn thấy hệ thống “dân chủ gấp ngàn lần” của Hà Nội hoàn toàn là bịp bợm.

Thứ hai, hơn 30 ứng cử viên tự do cùng với một số người hậu thuẫn đã can đảm trực diện đối đầu tại những buổi đấu tố ở các Hội nghị cử tri. Lần đầu tiên bản chất phi dân chủ và dối trá của những Hội nghị cử tri mà Hà Nội đã dùng hầu triệt hạ những tiếng nói độc lập, đã bị lột trần trước công luận.

Thứ ba, sự kiện 30 ứng cử viên tự do không lọt vào vòng chung kết danh sách ứng cử chính thức lần này không phải là một thất bại như một số người đề cập, mà chính là dấu ấn để tạo khởi điểm buộc đảng CSVN phải coi lại chính sách “so bó đũa chọn cột cờ”, và vấn đề tự ứng cử độc lập trong những kỳ bầu cử tới. Các ứng viên tự do đã tạo ra áp suất và động lượng cho sự thay đổi cần thiết.

Thứ tư, những bài học rút ra từ các cuộc vận động tự ứng cử vừa qua sẽ giúp cho mọi người tìm ra phương pháp và hành động thích ứng trong khuôn khổ của đấu tranh bất bạo động, nhằm mở rộng phong trào đấu tranh công khai và trực diện.

Nếu chúng ta coi vụ tự ứng cử vừa qua là một nỗ lực nong rộng vòng xích để vận động dư luận tạo áp lực lên chế độ, thì 30 người ứng cử tự do đã mang lại một sinh khí mới cho vấn đề tham dự sinh hoạt chính trị trực diện và gây ra những lúng túng chống đỡ của bộ máy bạo lực.

Sự kiện Hội đồng bầu cử trung ương phải họp báo cải chỉnh những phát biểu mang tính cáo buộc sai trái, hay Ban tuyên giáo Thành phố Hà Nội phải ra giải thích về việc loại 4 người ứng cử độc lập đạt trên 50% phiếu tín nhiệm của Hội Nghị cử tri là dấu hiệu cho thấy Hà Nội đang rất lo ngại sức ép của dư luận, chứ không còn tự tung tự tác như các kỳ bầu cử trước đây.

*

Nói tóm lại, những người ứng cử tự do vừa qua đã đi một hành trình hết sức cam go; nhưng chính sự can đảm của họ khi trực diện với bộ máy bạo lực tại các buổi đấu tố đã góp phần nâng cao ý thức dân chủ trong dư luận. Những nỗ lực này đã tạo thêm chất keo nối kết mạnh hơn cho những nhà hoạt động đang quyết tâm dấn thân cho một nền dân chủ thật sự tại Việt Nam.

Trung Điền

Đón xem bài tiếp “Nhìn lại hành trình đấu tranh của những ứng viên tự do”