Sự tăng trưởng chóng mặt của giới siêu giàu tại Việt Nam đồng nghĩa với một loạt các khu đất trị giá nhiều tỉ đô la đang mọc lên giữa lòng thành phố cổ kính này, ngăn cách những người giàu có với những người bán hàng rong, tình trạng tắc đường và ô nhiễm môi trường bằng những bức tường và an ninh bảo vệ 24/24.
Khu phức hợp Ciputra trị giá nhiều tỉ đô, ở phía Tây Bắc của Hà Nội, có tổng diện tích khoảng 300ha (trước đây là đất nông nghiệp) với nhiều biệt thự, hệ thống trường tư, câu lạc bộ và các cửa hàng bán rượu hảo hạng. Được bao quanh bởi bức tường bê tông dày và các cổng có bảo vệ trực sẵn, nó là một ốc đảo của những người giàu có khủng khiếp – một thiên đường dành cho những người nước ngoài sống tại thủ đô Hà Nội và những người bản xứ thượng lưu. Phía trong cánh cổng, hàng loạt các siêu xe thi nhau đỗ kín ven đường, dưới tán các cây cọ và các bức tượng mô phỏng các vị thần Hi Lạp.
Dọc theo thành phố, các công trình được xây dựng ở Ecopark (khu đất trị giá 8 tỉ USD) thuộc phía Nam của Hà Nội. Công trình này dự kiến được hoàn thành vào năm 2020, hứa hẹn sẽ là một khu vực biệt lập và cực kỳ sang trọng với một trường đại học tư, khu “phố cổ” và sân golf 18 lỗ. Dự án đầu tiên vừa được hoàn thành có tên là Palm Springs – được đặt theo tên của thành phố nghỉ dưỡng California vốn nổi tiếng với suối nước nóng, sân golf và khách sạn năm sao.
Các khu đô thị kín cổng cao tường giống như thế này đã phủ khắp khu vực Đông Nam Á trong 20 năm qua là kết quả của sự bất bình đẳng gia tăng đã định nghĩa lại khái niệm thành phố trong khu vực này. Việt Nam vốn được biết đến với tỉ lệ xóa đói giảm nghèo nhanh kỷ lục nhưng sự bất bình đẳng đang tăng lên và điều đó được nhận thấy rõ qua việc mở rộng các khu đô thị.
“Trước đây, hầu hết mọi người đều rất nghèo. Nhưng giờ thì mọi chuyện khác rồi,” anh Lam, 40 tuổi, tâm sự. Anh lớn lên ở khu vực thuộc rìa phía Tây của thành phố, giữa cánh đồng trồng lúa, hoa anh đào, quất và đào. Hiện tại anh đang có một cửa tiệm nhỏ chuyên kinh doanh khung tranh mở ngay tại nhà riêng. Giờ thì cánh đồng không còn nữa, và dọc theo con đường là một bức tường dày ngăn cách anh Lâm và khu phức hợp Ciputra.
“Phần bên này chỉ dành cho dân thường sống thôi. Còn đằng kia là cho người giàu,” bà Mien, 59 tuổi, cho biết. Bà cũng có một quầy hàng nhỏ như anh Lam, bán chè, thuốc lá, nước khoáng và nước giải khát. Một vài cái ghế nhựa được kê ngay trên vỉa hè phía trước căn nhà có đúng một phòng của bà. Nằm trên một cái ghế dài không có đệm, bà kể “Ở đây chúng tôi chỉ kiếm được đủ để sống.”
Ở Việt Nam, tỉ lệ người cực nghèo đã giảm đáng kể từ 60% xuống còn 20% trong vòng 20 năm. Năm 20210, Ngân hàng Thế giới đã xếp Việt Nam vào danh sách các nước có thu nhập trung bình. Ngay khi Việt Nam mở cửa nền kinh tế, số lượng thành phần siêu giàu đã tăng vọt. Theo ước đoán, số lượng người siêu giàu – có tài sản vào khoảng 30 triệu USD – đã tăng gấp 3 lần so với cách đây 10 năm.
Khi khoảng cách giàu nghèo giữa vùng nông thôn và thành trị ngày càng tăng thì nó càng được thể hiện rõ ràng hơn ở thành phố nơi người nghèo sống bên cạnh người giàu như thế này. Xe đạp đối lập với xe Mercedes và Range Rovers, các bức tường được dựng lên ngày càng nhiều ngăn cách các khu đất tiền tỉ với làng mạc, đồng rượng, các ngôi nhà xập xệ và quán trà đá hay xưởng cơ khí.
“Mối lo ngại về sự bất bình đẳng sẽ tăng cao khi ngày càng có nhiều người Việt chuyển đến các khu vực này để sống sẽ phơi bày sự khác nhau giữa kẻ giàu người nghèo,” ông Gabriel Demombynes, một chuyên gia kinh tế cao cấp tại Ngân hàng Thế giới cảnh báo vào năm 2004. Theo một cuộc khảo sát được thực hiện bởi Ngân hàn Thế giới và Viện Khoa học và Lao động Xã hội Việt Nam, cứ 10 người thì có 8 người cho biết họ cực kỳ lo lắng về sự khác biệt về tiêu chuẩn sống tại Việt Nam.
CÁI HỐ THẲM CỦA SỰ BẤT BÌNH ĐẲNG Ở HÀ NỘI
Hà Nội là một thành phố cổ kính. Vào năm 2010, Hà Nội đã kỷ niệm 1000 năm thành lập,. Nhưng hiện tại có rất nhiều dự án đang muốn “cải tạo” lại khu phố cổ – nơi có các con phố vẫn mang tên món hàng hóa được bày bán trước đây như: Hàng Bạc, Hàng Gai, Hàng Bồ – bằng việc đẩy những người dân sống ở đó đi chỗ khác vào năm 2020.
Ở vùng ngoại ô, các tòa nhà cao tầng hòa nhoáng và các khu đất với quy hoạch khổng lồ đang chiếm rất nhiều đất nông nghiệp và trang trại. Khắp thành phố, các khu nhà tập thể cũ nát đã bị đập bỏ và thay thế bằng các khu căn hộ chung cư. Ở trung thâm thành phố, hàng loạt các nam thanh nữ tú tuổi 20 khoe khoang chiếc xe Vespa cổ trong lúc thưởng thức ly café đậm đặc trong các quán được trang trí đẹp mắt.
Bà Lisa Drummond, một giáo sư chuyên nghiên cứu về đô thị thuộc đại học York ở Toronto, đã nghiên cứu Hà Nội suốt vài thập kỷ cho biết “một hố thẳm đã bắt đầu mở ra” giữa người giàu và người nghèo trong thành phố, và các khu phát triển như Ciputra và Ecopark đã phản ánh sự bất bình đẳng này.
“Họ tránh xa khỏi các hoạt động sống của thành phố,” bà Drummon cho biết, “họ cho phép bản thân tránh xa thành phố, lùi vào phía sau các bức tường; để có thể được tận hưởng không gian của những người có cùng điều kiện kinh tế với họ – bởi họ đã mất tiền để mua chỗ đó thế nên chỉ những người có tiền mới được vào đó thôi.”
Phía ngoài bức tường bao quanh Ciputra là một loại các ngôi biệt thự được sơn màu be ẩn hiện trong các khu vườn với giá cho thuê một tháng vào khoảng 3.000 bảng Anh (cao gấp 25 lần mức thu nhập trung bình). Trong cái thế giới đó, khu phức hợp khoác lên mình lối kiến trúc phục hưng Hi Lạp với các sân tennis, salon làm đẹp và một bưu điện. Trường Quốc tế Liên Hợp Quốc đã chuyển về đây từ năm 2004, theo sau đó là các trường tư và nhà trẻ. Hiện tại, một trung tâm mua sắm khổng lồ và một bệnh viện tư nhân vẫn đang được xây dựng.
Bà Danielle Labbé, giáo sư chuyên về quy hoạch đô thị thuộc đại học Montreal, đã theo sát sự bùng nổ của “các khu đô thị mới” được quy hoạch đẳng cấp tại Hà Nội suốt nhiều năm. Bà ước đoán rằng có khoảng 35 dự án tương tự đã được hoàn thành tại Hà Nội, và khoảng 200 dự án đang được thi công với các tiến độ khác nhau.
Không phải tất cả các dự án bất động sản này – bao gồm nhà ở, hạ tầng cơ sở và các dịch vụ khác được xây dựng cùng một thời điểm – đều theo lối kín cổng cao tường, và phần lớn đều không rộng như Ciputra hay Ecopark, bà Labbé cho biết. Nhưng tất cả các dự án đều có thị trường mục tiêu chung: những người thuộc tầng lớp giàu có sống ở thành phố.
“Thực thế là những dự án này cơ bản là đều ngoài tầm với của phần lớn người dân mặc dù rất nhiều nhu cầu về nhà ở khu đô thị tại Việt Nam chưa được đáp ứng đầy đủ.”
NHỮNG ỐC ĐẢO VỚI KHÔNG KHÍ TRONG LÀNH
Các nhà phát triển bất động sản và các nhà đầu tư trên toàn thế giới đã bỏ ra hàng tỉ USD vào các dự án đô thị kiểu này (khu phức hợp được rào kín) và các dự án có quy hoạch đầy tiềm năng khác. Tại khu vực phía Tây của Ấn Độ, dự án Lavasa với trị giá 30 tỉ USD dự định sẽ xây dựng thành phố biệt lập đầu tiên của đất nước này. Từ Punta del Esta ở Uruguay cho đến Băng Cốc, Thái Lan, những ốc đảo dành cho tầng lớp thượng lưu đang được dựng lên trong lòng các thành phố ở mọi châu lục.
Trong khi các vấn đề an ninh và nỗi sợ về tội phạm trong thành phố là một trong những động lực thúc đẩy tầng lớp thượng lưu lui vào sống phía sau bức tường rào tại Nam Mỹ và các nước châu Phi gần sa mạc Sahara, thì tại Hà Nội, các dự án này đang được chào bán như là những ốc đảo với đầy đủ tiện nghi và không khí trong lành, tránh xa mọi vấn đề của thành phố như ô nhiễm và tắc đường.
Trong những ngày thời tiết xấu tại Hà Nội, khói bụi và sương mù như một lớp chăn mỏng phủ lên khắp Hà Nội. Những người bán hàng rong bán đủ các thể loại khẩu trang với nhiều màu sắc và chất liệu, giờ không còn hiếm mỗi khu gặp cảnh tắc đường nữa. Hàng triệu xe máy và ô tô xả khói bụi vào bầu không khí, bấm còi inh ỏi và rồ ga liên tục. Việc băng qua đường là cực kỳ nguy hiểm, đặc biệt là với người già và trẻ em, và nỗi lo sợ sức khỏe sẽ bị ảnh hưởng bởi không khí ô nhiễm của thành phố đang lan rộng.
Bà Drummond cho biết: “Hiện có rất nhiều các cuộc thảo luận về mức độ ô nhiễm không khí ở Hà Nội, thành phố bị ỗ nhiễm ra sao, rồi cả thành phố ngập trong rác. Đã bắt đầu có một chút nhận thức về mức độ nguy hiểm của tình trạng ô nhiễm.”
Vào một buổi sáng cuối tuần, các phương tiện giao thông di chuyển như mắc cửi phía ngoài cổng Ciputra nhưng bên trong khu đô thị – vốn được quảng cáo là “ốc đảo yên bình giữa nhịp sống xô bồ của Hà Nội” – thật sự rất tĩnh lặng. Người bán hàng rong không được phép vào bên trong, và chỉ có tiếng trẻ con chơi đùa trên sân một trường tư nhân trong khu phức hợp.
Ở rìa đông của thành phố, Ecopark cũng được quảng cáo tương tự là “sự kết hợp hoàn hảo giữa con người và thiên nhiên,” với “rất nhiều khu vực mà bạn và gia đình có thể cùng nhau đi bộ hoặc ngồi dưới tán cây trong một buổi picnic, và tận hưởng sự tuyệt vời của thiên nhiên.”
Được phát triển bởi tập đoàn Đầu tư và Phát triển Đô thị Viet Hung, một tập đoàn gồm các công ty bất động sản khác, Ecopark là dự án bất động sản được quy hoạch tổng thể lên đến 500ha. Dự kiến sẽ hoàn thiện toàn bộ vào năm 2020, hiện Ecopark đã có khu dân cư đầu tiên được thành lập – Palm Springs – với 1500 căn hộ, 500 biệt thự và 150 cửa hàng – nhà ở.
Dần dần, “khu đô thị” kiểu mới này sẽ có các khu vực kết nối với nhau nhưng vẫn tách biệt bao gồm cả khu dân cư mang hơi hướng nghỉ dưỡng mang lại “sự bảo tồn về dịch vụ và tiêu chuẩn cao nhất” với bể bơi, sân tennis và các khu mua sắm sang trọng. Trường đại học Anh Quốc tại Việt Nam (BUV) cũng đang tiến hành xây dựng khu ký túc với trị giá 70 triệu USD nhằm phục vụ cho khoảng 7000 sinh viên.
Vào một buổi trưa giữa tuần, một khu dân cư mới được đưa vào sử dụng khá yên tĩnh, nhân viên bảo vệ tuần tra còn nhiều hơn cả người đi bộ ngoài đường. Phía ngoài bể bơi và vườn cây, một cửa hàng – không hề có khách ra vào – đang bán một chiếc đèn với giá 1200 bảng Anh – cao gấp 10 lần mức lương tối thiểu của công nhân Việt Nam.
Tại một quán café nhỏ bên trong khu phức hợp, 3 người thuộc đội quản lý công nhân xây dựng nói rằng họ cũng sẽ chuyển đến sống ở Ecopark nếu họ có tiền. “Tất nhiên, sống ở đây thì quá thích ấy chứ,” anh Hải, 39 tuổi, chia sẻ. “Môi trường trong lành. Con người thân thiện và rất nhiều dịch vụ tốt. Chúng tôi làm ở đây và hy vọng rằng một ngày nào đó chúng tôi sẽ có đủ tiền để mua một căn trong khu này.”
Nhưng với phần lớn người dân Việt Nam, sống ở Ecopark là một điều ngoài tầm với của họ, và hầu hết các dự án kiểu này đều vấp phải sự phản đối của những người địa phương bị mất đồng ruộng và trang trại cho việc giải phóng mặt bằng.
Vào năm 2006, việc thi công dự án đã bị tạm hoãn do các cuộc biểu tình của người dân địa phương bị lấy mất đất. Các cuộc biểu tình tiếp tục nổi lên vào năm 2009 và 2012. Vào tháng Tư năm 2012, cảnh sát vũ trang đã tràn đến các ngôi làng, xịt hơi cay vào những người biểu tình trong một vụ tranh chấp đất đai bạo lực nhất thời bấy giờ. Một vài người biểu tình đã bị bắt giữ và các nhà báo đến đưa tin cũng bị cảnh sát đánh đập.
Trên khắp đất Việt Nam, người dân đã nhiều lần biểu tình phản đối mức giá đền bù quá thấp cho phần đất họ bị chiếm để dùng trong các dự án bất động sản và công nghiệp quy mô lớn. “Trong vòng mấy năm trở lại đây có rất nhiều cuộc biểu tình đã nổ ra trên khắp cả nước,” bà Labbé cho biết.
“Những người dân biết rõ đất của họ đáng giá bao nhiêu tiền và những người bị mất đất thì gần như chẳng có cơ hội nào để phát triển sau này. Họ không kiếm được việc trong các dự án đó. Những khu đô thị kiểu này không được thiết kế để tạo ra nhiều việc làm bên cạnh các dịch vụ nội địa, người giúp việc, mà phần lớn người dân làng đều không muốn con cái họ làm công việc đó sau này. “
Ông Phu là một trong số những người đó. Trước ông làm nghề nông, sống tại xã Xuân Quan, ngay gần Ecopark. Ông cho biết gia đình ông đã mất gần 1000m2 chỉ vì dự án này, và nhận được khoản tiền đền bù 50 triệu đồng (khoảng 1500 bảng Anh). Ông cho biết khoản tiền này không thấm tháp gì so với mất mát của gia đình, hiện ông và các con, vốn từng làm nghề nông, đều đang thất nghiệp.
“Chẳng ai muốn bán đất cả bởi nông dân coi đất đai là kế sinh nhai, giống như công nhân thì cần có nhà máy vậy. Giờ thì chúng tôi mất hết đất rồi, sẽ sống sao đây?” Ở tuổi 83, ông cho biết mình đã quá già để làm một nghề khác. “Giờ tôi chẳng làm được gì cả.”
Tất nhiên Ciputra và Ecopark chưa bao giờ trả lơi bất cứ câu hỏi nào liên quan đến các dự án của họ và sự ảnh hưởng của dự án lên những người dân địa phương.
CƠ HỘI CHO NGƯỜI GIÀU CÀNG GIÀU HƠN
Có rất nhiều tiền đã được sản sinh ra ở các khu đô thị kín cổng cao tường kiểu mới này ở Hà Nội, các khu đô thị biệt lập và các dự án bất động sản sang trọng, cũng như các dịch vụ dành cho tầng lớp thượng lưu ở Việt Nam khiến cho những người giàu càng trở nên giàu có hơn.
Khi tạp chí Forbes Việt Nam phát hành lần đầu vào năm 2014, một trong những vấn đề đầu tiên tạp chí này đưa lên chính là chân dung vị tỉ phú đầu tiên của Việt Nam, ông Phạm Nhật Vượng – được ví như là “Donald Trump của Việt Nam”. Tài sản ròng của ông Vượng ước tính lên đến 1.9 tỉ USD mà phần lớn trong đó là cổ phần ông có trong tập đoàn Vingroup, một trong những tập đoàn lớn nhất cả nước chuyên đầu tư vào các khu mua sắm và nhà ở cao cấp. Tại Hà Nội, danh mục đầu tư của Vingroup bao gồm một khu phức hợp ở phía Nam của trung tâm thành phố với một sân trượt băng dự kiến hoàn thành trong năm tới.
Và không phải chỉ có thủ đô mới đang thay da đổi thịt. Trên khắp nước Việt Nam, các công trình xây dựng liên tiếp được thi công. Các đại gia bất động sản của Singapore là tập đoàn Keppel Land và Banyan Tree Holdings đang là nhà đầu tư chủ chốt, bên cạnh tập đoàn Lotte của Hàn Quốc và tập đoàn Sun Wah của Hong Kong. Với nhà máy lọc dầu Vũng Rô của Việt Nam, chủ yếu dựa vào nguồn vốn từ tập đoàn Rose Rock của Mỹ, một tập đoàn chuyên về đầu tư được thành lập bởi gia đình Rockefeller, đang phát triển một dự án bất động sản lên đến 2.5 tỉ USD dọc theo bờ biển phía đông nam.
Bà Labbé cho biết sự phát triển bùng nổ này là do hai điều luật chủ chốt: luật đất đai sửa đổi bổ sung năm 2003 và một nghị định ở năm 2007 cho phép chính quyền địa phương được tái phát triển đất đai (trước đó, các quyết định thế này phải được sự đồng ý của thủ tướng).
Năm ngoái, Việt Nam đã nới lỏng chính sách cho phép người nước ngoài được quyền sở hữu công ty và bất động sản tại Việt Nam – chính sách nhằm thúc đẩy đầu tư nước ngoài vào bất động sản nhiều hơn.
Trở lại với khu Ciputra, anh Lam cho biết, thỉnh thoảng những người sống trong khu nhà giàu kia cũng đến mua hàng của anh. Trên bàn làm việc, tựa vào bức tường là ba bức tranh màu sắc tươi sáng được đóng khung khá thanh lịch bằng chất gỗ tối màu, dành riêng cho khách ở khu Ciputra. Tuy nhiên, anh cũng nói rằng những cơ hội làm ăn như thế này là cực kỳ hiếm.
“Những người giàu có và người nước ngoài sẽ đến các trung tâm mua sắm hào nhoáng. Chúng tôi sống gần đó nhưng không nhiều người đến đây. Tôi chỉ kiếm được đủ sống thôi, nên tôi chẳng nghĩ nhiều đến nó cho lắm. Nhưng có một số người thì siêu giàu, còn một số người thì cực kỳ nghèo.”
Leave a Comment