Bài học rút tỉa từ chuyến đi Đông Nam Á của Obama

4/12/15

Mặc dầu chuyến đi Á Châu của Tổng thống Obama hồi đầu tháng này bị lu mờ bởi phản ứng thế giới về vụ khủng bố tấn công Paris và cuộc tranh luận về chính sách tỵ nạn tại Hoa Kỳ, chuyến viếng thăm Mã Lai và Phi Luật Tân có cho thấy một số bài học về quan hệ của Hoa Kỳ với Đông Nam Á. Chuyến viếng thăm Đông Nam Á là một phần của chuyến đi dài của Obama trong đó có đi dự Hội nghị Thượng đỉnh G-20 ở Thổ Nhĩ Kỳ, nhằm để chứng minh mối cam kết của Hoa Kỳ xoay trục tại Đông Nam Á. Một phần của mối cam kết đó là bảo đảm sẽ thường xuyên có viên chức cao cấp của Hoa Kỳ, kể cả Tổng thống, tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN. Các chính quyền trước đây của Hoa Kỳ bị chỉ trích là không gửi viên chức cao cấp đi dự buổi họp ASEAN.

Tuy Tổng thống Obama có đến dự buổi họp ASEAN tại Kuala Lumpur, nhiều buổi họp báo trong chuyến đi lại chú tâm về các chính sách chống khủng bố và chính sách về người tỵ nạn, khiến làm nhẹ đi nỗ lực của chính quyền Hoa Kỳ dùng chuyến đi này để nhấn mạnh tầm quan trọng của Đông Nam Á.

Chuyến đi Đông Nam Á cũng xác nhận mối quan hệ chặt chẽ giữa Tòa Bạch Ốc và Thủ Tướng Mã Lai Najib tun Razak. Tuy có nhiều chứng cớ cho thấy tình hình đàn áp đối kháng tại Mã Lai, Tổng thống Obama đã không chỉ trích công khai chính sách của ông Najib. Tuy nhiên Obama trong một buổi gặp riêng với ông Najib có đề cập đến tình hình tự do ngôn luận và nhu cầu cần có sự minh bạch trong chính quyền; và Obama có tiếp xúc với một số nhà hoạt động xã hội dân sự Mã Lai. Trong khi đó vào chuyến thăm Cam Bốt năm 2012, Obama đã dùng nhiều thì giờ trong các cuộc gặp gỡ riêng với Thủ tướng Hun Sen để thảo luận về nhân quyền và tự do chính trị, và phát ngôn nhân của Obama không ngần ngại khi đề cập đến nhân quyền là trọng tâm của cuộc gặp gỡ.

Mặc dầu có những vấn đề đối nội, gồm có tình trạng đàn áp đối kháng và xì căng đan 600 triệu đô la trong quỹ cá nhân của ông Najib, chính quyền Najib đã chứng tỏ là một đối tác hữu hiệu với Hoa Kỳ trong việc hợp tác chống khủng bố, xây dựng mối phòng thủ răn đe các hoạt động của Trung Quốc trong vùng Biển Đông và những vấn đề chiến lược khác. Ngay cả khi trong tương lai, nếu liên minh đối lập tại Mã Lai có lên nắm chính quyền thì họ nhiều phần cũng không bớt quan tâm đến mối quan hệ chiến lược cận kề với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, với phe đối lập đang trong tình trạng rối loạn, và không có nhân vật nào trong phe đối lập khả dĩ làm đối thủ với Najib, dường như Tòa Bạch Ốc không có chọn lựa nào khác với Thủ tướng Najib.

Cạnh đó, chuyến đi của Obama còn cho thấy là tuy có những bất đồng nội bộ trong ASEAN về cách giải quyết tranh chấp Biển Đông, mức độ chung lo ngại về Trung Quốc trong số các thành viên có gia tăng. Tại hội nghị thượng đỉnh ở Kuala Lumpur, Hoa Kỳ và ASEAN ký hiệp định để lập ra một “đối tác chiến lược” mới. Mặc dầu hiện thời đối tác chiến lược Mỹ-ASEAN này chỉ là một tài liệu biểu kiến, nó là một thông điệp cho Bắc Kinh rằng không những chỉ có những quốc gia thiệt hại nhiều nhất như Việt Nam và Phi Luật Tân, mà tất cả các quốc gia thành viên Đông Nam Á đang tìm kiếm những phương cách quả quyết hơn để phòng chống quyền lực biển đang dâng lên của Trung Quốc.

Hoàng Thuyên lược dịch