Chưa có “môn học lịch sử” trong nhà trường ?

Chưa có “môn học lịch sử” trong nhà trường ?

Từng là một giáo viên có thâm niên 35 năm dạy môn Sử Địa dưới hai chế độ giáo dục khác nhau, tôi không có gì để phải chọn một cái tựa “giật gân” như trên, nhưng thật sự tôi nghĩ môn học gọi là “lịch sử” hiện nay chưa phải đích thực môn học theo đúng nghĩa một khoa học về quá khứ với những quy luật riêng mà nó phải có.
Khoa học lịch sử ngay cả khi nó được thể hiện thành bài giáo khoa cho học sinh cũng nhất thiết phải mang các đặc điểm : chân thực, khái quát, khách quan và những sự kiện lịch sử phải mở ra cho người đọc, người học óc suy luận theo logique tư duy nguyên nhân – kết quả (cũng phải khách quan). Có sự thật là, thời kỳ trước 1975 ở miền Nam tuy môn lịch sử cũng được coi là môn phụ nhưng học sinh học rất thích thú, chúng hiểu rằng môn lịch sử (cùng với văn, ngoại ngữ…) là môn học học cung cấp kiến thức phổ thông (bên cạnh các môn tự nhiên cung cấp tri thức chuyên biệt) để khi lớn lên thành người trí thức cân đối.

Trở lại với môn lịch sử hiện nay, trước hết học sinh phải thuộc lòng là chính những con số mà có lẽ thiếu nó cũng “chẳng ảnh hưởng gì đến tình hình thế giới”, chẳng hạn kết thúc một trận đánh mà đếm có bao nhiêu xác chết, thu bao nhiêu súng. Có vẻ là tủn mủn chưa nói lên được cái lớn lao của một chiến thắng. Hơn nữa, đó lại chỉ là những tổn thất của đối phương làm cho học sinh thắc mắc mà không dám hỏi về tổn thất của ta, tức là bài học thiếu khách quan! Suy nghĩ này làm phát sinh một suy nghĩ khác rằng đã có sự biên tập theo một ý đồ quá rõ dễ nhận ra. Lịch sử thành ra chuyện đơn thuần của các trận đánh, lịch sử chiến tranh! Còn nữa, ngay cả khi đánh giá một sự kiện cũng lại được dọn sẵn và học sinh phải thuộc lòng một cách thụ động những gì đã được “áp đặt” chứ không phải những gì đã suy luận tìm ra! Thụ động làm cho ngán, ngán miết thành ra chán! Không có cái chán, ngán này ở những môn khoa học tự nhiên hay ngoại ngữ! Xin được thố lộ, 20 năm dạy sử tôi nhiều lần “chạy trời không khỏi nắng” trước những cặp mắt…không phục thầy nhưng không dám nói ra của học trò mình!

Trong một góc nhìn khác, dường như có sự nhầm lẫn giữa thời sự và sự kiện lịch sử, một thứ vừa xảy ra, thứ sau đã được sàng lọc, đánh giá bởi thời gian trở thành sụ kiện của quá khứ. Tôi còn nhớ, khoảng thời gian bên Liên Xô xảy ra cuộc đảo chánh dưới thời ông Gorbachov. Hôm ấy chúng tôi đang được triển khai bồi dưỡng sách giáo khoa mới, trong đó đề cao những gì Gorbachov làm được, tất nhiên lại là khen hết mình. Đùng một cái, chính ông GĐ Sở GD đi xe tới với khuôn mặt khá hớt hải, ông vào phòng nói “Ngưng lại các đồng chí ạ, “nó” bị lật đổ rồi”. Học viên chúng tôi hiểu ông GĐ nhận lệnh từ đâu, hôm sau “nó” không sao cả và chúng tôi lại tiếp tục được triển khai sách mới! Thật ra thì trong môn lịch sử không thể không có chính trị nhưng hàm lượng chính trị làm thống soái thì môn học không còn tính khách quan nữa, nó thành môn học khác và học sinh không thể không nhìn ra điều này, chúng chán học là…may cho xã hội bởi lớp trẻ mà không biết phán đoán cứ nhắm mắt nghe người lớn thì đó là con đường đi xuống !

Tôi nghĩ, qua các môn xã hội chúng ta có ảo tưởng muốn đào tạo ra những công dân theo một mô thức đồng loạt (và đồng phục?) thay vì ra những con người có tư duy độc lập, và môn lịch sử phải gánh trên vai nó gánh nặng oằn lưng này. Người gánh còn là đội ngũ thầy cô giáo bộ môn. Chương trình ấy, sách giao khoa ấy và cách ra đề thi chấm điểm ấy, làm sao thầy cô dạy theo phương pháp rèn luyện tư duy? Họ đứng giữa cái ranh giới khoa học và lợi ích của học sinh trong thi cử và đành phải chọn học sinh mình thôi! Và khó có cách nào khác hơn là nhồi nhét, trước ngày thi gọi là bồi dưỡng nhưng thực tế là thầy cô cứ “khảo” bài theo Đề cương ôn tập, Chuẩn kiến thức của Bộ bởi đề thi, đáp án nằm trong đấy !

Kỷ niệm “rùng mình” của thời đi học là bị nhồi nhét thuộc lòng, cho nên như đã xảy ra trong vài năm gần đây với môn lịch sử. Điểm thi môn Sử thấp đến tệ hại trong cả thi TNPT lẫn đại học và năm nay, khi quy chế thi chì có 2 môn bắt buộc là văn- toán, 2 môn còn lại thí sinh tự chọn thì câu trả lời đang xảy ra của học sinh không khác gì cuộc bỏ thăm bất tín nhiệm với môn học gọi là lịch sử hiện nay !

Thiết nghĩ đã tới lúc nhìn lại môn Sử một cách căn cơ, không nên quy trách nhiệm cho phương pháp dạy của thầy, cũng không nên đổ cho học sinh thực dụng chọn môn dễ có điểm cao, mà nên nhìn nhận lại nội dung môn học, quan điểm sử dụng môn lịch sử trong giáo dục con người hoàn chỉnh. Chữa gốc sẽ chẳng lo gì mà không có ngày học sinh của chúng ta quay trở lại yêu thích môn học rất thích thú này. Trả lịch sử vào đúng chỗ của nó và như nó có là cách cần làm để lấy lại lòng ham thích cuả học sinh với môn học và quá đó nâng cao hiệu quả giáo dục của môn học.

Lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc là một tình cảm thiêng liêng và không thể không có trong mỗi con người, mỗi thể hệ, chính vì thế giáo dục lòng yêu nước không thể hời hợt bằng một mệnh lệnh!